Muqaddima

QISQA MUDDATLI BOSHQARUV MEXANIZMLARI 
 
     Bu mexanizmlarga asosan reflektor yoi bilan vujudga keladigan quyidagi reaksiyalar 
kiradi: 1) baroretseptor reflekslar (bosim retseptorlaridan yuzaga keladigan reflekslar); 2) 
xemoretseptor reflekslar; 3) MNT ishemiyaga uchraganda yuzaga chiqadigan reflekslar. 
Bu  reflekslarning  barchasi  uchun  xos  narsa  ularning  tez  (bir  necha  lahzada)  vujudga 
kelishidir. 
      Baroretseptor  reflekslar.  Ko‘krak  qafasidagi  tomirlar  va  bo‘yin  arteriyalari 
devorada  juda  ko‘p    baro-  yoki  pressoretseptorlar  joylashgan.  Ular  qon  bosimi  oshib, 
tomirlar  devorini  cho;zganda  qo‘zg‘aladi.  Eng  muhim  baroretseptor  sohalarga  aorta 
ravog‘i,  karotid  sinus  va  o‘pka  arteriyasi  kiradi.  Aorta  ravog‘ida  joylashgan 
retseptorlardan  markazga  intiluvchi  chin  depressor  nerv  boshlanadi.  Karotid  sinus 
retseptorlarini til-halqum nervining tarkibidagi sinokarotid nerv MNT bilan bog‘laydi. 
     Baroretseptorlarda 
hosil 
bo`lgan 
afferent 
impulslar 
uzunchoq 
miyaning 
kardioingibitor va tomirlarni harakatlantiruvchi markazlariga yetib boradi. Bu impulslar 
simpatik  markazlarni  tormozlab,  parasimpatiki  markazlarni  qo‘zg‘atadi.  Natajada 
tomirlarni  toraytiruvchi  simpatik  tolalar  tonusi  pasayib,  yurak  urishi  sonlari  va  kuchi 
kamayadi. 
     Baroretseptorlarni  normal  arterial  bosim  ham  ta‘sirlab  turadi.  Ulardan  MNTga 
boradigan  impulslar  uzluksiz  ravishda  depressor  ta‘sir  ko‘rsatadi.  Qon  bosimi 
ko‘tarilganda  baroretseptorlardan  MNTga  intiluvchi  impulslar  soni  oshadi,  tomirlarni 
harakatlantiruvchi  markazning  tormozlanishi  kuchayadi.  Natijada  tomirlar  yana  ham 
kengayadi.  Rezistiv  tomirlarning  kengayishi  umumiy  periferik  qarshilikni  kamaytiradi. 
Sigimli tomirlarning kengayishi tomirlarning sig‘imini oshiradi. Bularning har ikkisi ham 
qon bosimining pasayishigaolib keladi. 
     Xemoretseptor  reflekslar.  Xemoretseptorlarning  qo‘zg‘alishi  qonda  O
2
  miqdori 
kamayib,    CO
2
  miqdori  ko‘payganda  kuchayadi.  Impulslar  sonining  oshishi  nafas 
markazi  bilan  bir  qatorda,  tomirlarni  harakatlantiruvchi  va  yurakni  boshqaruvchi 
markazga  ham  yetib  keladi.  Natijada  qon  tomirlar  torayib,  yurakning  qisqarishlari 
kamayadi.  Ammo,  qon  tomirlar  torayishi  natijasida  qon  bosimini  oshiruvchi  samara 
yurak  ishining  sustlashishi  nnatijasida  qon  bosimini  pasaytiruvchi  samaradan  ustunlik 
qiladi. Shuning uchun qon bisimi ko‘tariladi, ya‘ni pressor refleks vujudga keladi. 

---

 
 
156 
 
     Tomirlarning  MNT  ishemiyasiga  reaksiyasi.  MNTning  qon  bilan  ta‘minlanishi 
qiyinlashsa  (ishemiya  rivojlansa),  uzunchoq  miyaning  tomirlarni  harakatlantiruvchi 
markazi  qo‘zg‘aladi.  Qon  tomirlar  torayib,  qon  bosimi  oshadi.  Natijada  qon  oqimi 
tezlashadi va miyaning qon bilan ta‘minlanishi yaxshilanadi.