Muqaddima

 
MIKROTSIRKULYATOR HAVZADA FILTRLANISH YO`LI BILAN 
MODDA ALMASHINUVI 
 
     Tomirlardagi  va  to‘qimalararo  fazolar  o‘rtasida  modda  almashinuvini  ta‘minlovchi 
ikkinchi  mexanizm  filtrlanish  va  reabsorbsiyadir.  Ye.Starling  nazariyasiga  ko‘ra, 
kapillyarlarning  arterial  uchidan  filtrlanib  o‘tadigan  suyuqlik  hajmi  va  venoz  tarafda 
qayta so‘riladigan suyuqlik hajmi o‘rtasida dinamik muvozanat saqlanishi kerak. 
      Kapillyarlarda  filtrlanish  va  qayta  so‘rilishning  tezligi  quyidagi  kuchlarga  bog‘liq: 
kapillyardagi qonning gidrostatik bosimiga (P
gq
), to‘qimalararo suyuqlikning gidrostatik 
bosimiga (P
gt
), kapillyardagi qonning onkotik bosimiga (P
oq
), to‘qimalararo suyuqlikning 
onkotik bosimiga (P
ot
), hamda filtrlanish koeffitsiyentiga – K. 

---

 
 
153 
 
     Kapillyardagi  gidrostatik  bosim  (P
gq
)  va  to‘qimalardagi  onkotik  bosim  (P
ot
) 
suyuqlikning kapillyardan chqishini ta‘minlaydi. To‘qimalararo suyuqlikning gidrostatik 
bosimi (P
gt
) va qonning onkotik bosimi (P
oq
) – suyuqlikni to‘qimadan qonga o‘tkazadi. 
     1 minutlik filtrlanishni quyidagi tenglarna yordamida hisoblash mumkin:  
V=  (P
gq
+P
ot
  -  P
gt
+P
oq
)  x  K.  Agar  V  musbat  chiqsa  –  filtrlanish,  manfiy  bo`lsa  –  qayta 
so‘rilish ro‘y beradi. 
     Bevosita  oichashlar  kapillyarning  boshida  gidrostatik  bosim  30-35  mm.s.u.,  oxirida 
esa  15-20  mm.s.u.  bo`lishini  ko‘rsatdi.  Shunday  qilib,  kapillyardagi  o‘rtacha  bosim  25 
mm.s.u. bo`ladi. 
    To‘qima  suyuqligining  bosimini  bevosita  oichash  mumkin  emas.  Bu  suyuqlikning 
bosimi odatda 0-3 mm.s.u. ga teng deb hisoblanadi. 
     Plazmaning onkotik bosimi 25 mm.s.u. ga teng, to‘qima suyuqligining onkotik bosimi 
4,5 mm.s.u. chamasida. 
     Shunga  asoslanib,  suyuqlikning    kapillyarlar  va  to‘qimalararo  fazo  o‘rtasidagi 
harakatining soddalashtirilgan chizmasini tuzish mumkin. 
     Kapillyarlarning arterial uchida tashqariga qaratilgan 37 mm.s.u. ga teng bosim hosil 
bo`ladi  (P
gq
+P
ot
=32,5+4,5=37  mm.s.u.).  Unga  28  mm.s.u.  ga  teng  va  kapillyar  ichiga 
qaratilgan  bosim  qarshilik  qiladi  (P
oq
+P
gt
=25+3=28  mm.s.u.).  Shu  tarzda  samarali 
filtrlovchi  bosim  9  mm.s.u.  bo`ladi  (37  mm.s.u.  -    28  mm.s.u.).  Kapillyarning  venoz 
uchida tashqariga qaratilgan bosim 22 mm.s.u. (P
gq
+P
ot
=17,5+4,5=22 mm.s.u.), samarali 
reabsorbsiyani ta‘minlovchi bosim esa 6 mm.s.u. ni tashkil qiladi. 
     Demak, filtrlovchi bosim reabsorbsiyani ta‘minlovchi bosimdan yuqori (9 mm.s.u.>6 
mm.s.u.).  Shuning  uchun  kapillyarning  arterial  qismida  filtrlangan  suyuqlikning  faqat 
90% venoz qismida qayta so‘riladi. Suyuqlikning 10% esa to‘qimalararo fazodan limfa 
bilan chiqib ketadi. 
     Organizmning hamma kapillyarlari orqali filtrlanadigan suyuqlik miqdori 1 daqiqada 
14  ml  ni,  bir  kecha-kunduzda  esa  20  litrni  tashkil  qiladi.  Reabsorbsiyaning  tezligi  12,5 
ml/daqiqa,  bir kecha-kunduzda  18  litrga  yaqin. Qolgan 2 litr  suyuqlik  limfa  tomirlariga 
so‘riladi. 
     Filtrlanish  jadalligi  qon  bosimi  ko‘tarilganda,  plazmaning  onkotik  bosimi 
kamayganda (gipoproteinemiyada), kapillyarlarning o‘tkazuvchanligi oshganda, to‘qima 
suyuqligining  osmotik  bosimi  ko‘tarilganda  oshib,  shish  paydo  bo`lishiga  olib  kelishi 
mumkin.