Muqaddima

QON IVISHINING BOSHQARILISHI 
 
     Asrimizning boshida hozir stress nomini olgan (qo‘rqish, g‘azablanish, azoblanish va 
boshq.)  holatlarda  qon  ivishining  tezlashishi  aniqlangan  edi.  Ma‘lumki,  bunday 
holatlarda  simpatik  nerv  tizimi  qo‘zg‘alib,  buyrak  usti  bezlaridan  adrenalin  ajralishi 
kuchayib,  giperadrenalinemiya  rivojlanadi.  Qoning  ivish  vaqti  tromboplastin  hosil 
bo`lish bosqichi hisobiga 5-10 daqiqadan 3-4 daqiqagacha qisqaradi.   
     Simpatik  nerv  tizimi  qo‘zg‘alganidagi  qon  ivishining  tezlashishi  (giperkoagulemiya) 
adrenalin  va  noradrenalin  ta‘siriga  bog‘liq.  Uning  asosiy  sababi  shuki,  adrenalin  qon 
tomirlar  devoridan  tromboplastin  ajralishini  tezlashtirish  qobiliyatiga  ega.  Bundan 
tashqari,  adrenalin  tomirlardagi  qonning  Xageman  omilini  faollaydi.  Bu  omil  esa  qon 
tromboplastini paydo bo`lishining sababchisi hisoblanadi. 
     Adrenalin  to‘qima  lipazalarini  faollab,  fosfolipidlarning  eritrotsitlardan  ajralishini 
yengillashtiradi vaqonda tromboplastin faolligini oshiradi. 
     Simpatik  nerv  tizimi  qo‘zg‘alganda  rivojlangan  giperkoagulemiya  qozg‘alish 
tugagandan  so‘ng      ikkilarnchi  gipokoagulemiyaga  o‘rin  beradi,  chunki  birlamchi  qon 
ivishi kuchayganda ivituvchi omillar sezilarli miqdorda sarflangan edi. 
     Shunisi  qiziqki,  parasimpatik  nerv  tizimining  qo‘zg‘alishi  ham  giperkoagulemiyaga 
olib  keladi.  Bu  gemokoagulyatsiya  mexanizmlarining  evolyutsiyasida  faqat  yagona 
himoya  moslashuv  reaksiya  sifatida  (qon  oqishini  tez  to‘xtashini  ta‘minlovchi 
giperkoagulemiya sifatida) shakllanganidan dalolat beradi. 
     Katta yarim sharlar po‘stlog‘i qon ivish jarayoniga sezilarli ta‘sir ko‘rsatadi. Bu ta‘sir 
endokrin  bezlar,  xususan  buyrak  usti  bezlarining  mag‘iz  qismi  faoliyatini  o‘zgartirish, 
qon tomirlarni kengaytirish yoki toraytirish yo`li bilan yuzaga chiqadi. Yarim sharlarning 
qon  ivishini  boshqarishda  ishtirok  etishidan  giperkoagulemiya  yuzaga    keltiradigan 
shartli reflekslar hosil qilish mumkinligi ham dalolat beradi.