Muqaddima

QON  IVISHIGA  QARSHI  TIZIM 
 
     Qom  ivishini  ta‘minlovchi  omillarning  hammasi  tomirlardagi  qonda  mavjud  
bo`llishiga  qaramay,  u  ivib  qolmaydi.  Bu  qonda  ivish  tizimi  bilan  bir  qatorda,  uning 
ivishini  oldini  oluvchi  tizim  borligiga  bog‘liq.  Ivishga  qarshi  tizim  ham  o‘z  ichiga 
anchagina  omillarni  qamrab  olgan.  Ularga  birinchi  galda  antitromboplastinlar  kiradi. 
Antitromboplastinlar  XII  omil  va  protrombinni  trombinga  aylanishini  ingibirlovchi 
modda.  Qonda  bir  nechta  antitrombinlar  bor.  Ularning  ichida  eng  kuchlisi  antitrombin 
III. Uning yetishmovchiligi tromboemboliyalarga (qonni tomirlarda ivib qolishiga) sabab 
bo`ladi. 
     Qon  ivishining  oldini  oluvchi  kuchli  moddalardan  (antikoagulyantlardan)  geparinni 
ko‘rsatish  mumkin.  U  biriktiruvchi  to‘qimadagi  semiz  hujayralarda  va  bazofillarda 
sintezlanadi.  Geparin  ivituvchi  omillar  faolligini  susaytirib,  qon  ivishining  hamma 
bosqichlarini sekinlashtiradi.  
     Antitromboplastinlar, antitrombinlar va geparin birlamchi anntikoagulyantlarni tashkil 
qiladi.  Bular  qonda  doim  uchraydi.  Bulardan  tashqari,  qon  ivish  jarayonida  paydo 
bo`ladigan  ikkilarnchi  antikoagulyantlar  ham  bor.  Masalan,  qon  iviganda  paydo 
bo`ladigan  fibrin  trombinning  90%  ini  o‘ziga  biriktirib,  nofaol  holatga  o‘tkazadi.  Shu 
sababdan, fibrinni antitrombin I deyishadi. 
     Fibrin  hosil  bo`lish  jarayonida  fibrinogendan  ajralib  chiqqan  peptidlar  ham 
antikoagulyantlik  xossasiga  ega.  Fibrin  parchalanganida  (fibrinoliz  jarayonida)  juda 
kuchli  antikoagulyantlar  paydo  bo`ladi.  Ular  trombin  faolligini  tormozlaydi, 
trombotsitlarninf g‘ujlanishiga yoi qo‘ymaydi. 
     Qon  ivishining  hamma  bosqichlarida  jarayon  tezligini  chegaralovchi  omillar  o‘z-
o‘zidan paydo bo`ladi. 
     Qonning suyuqligicha qolishinin  boshqa sabablari ham bor. Tomirlar endoteliyining 
silliqligi xageman omilining faollanishiga va trombotsitlarning yopishib qolishiga xalaqit 
beradi. Qon tomirlarning ichki yuzasi va shaklli elementlar manfiy zaryadga ega. Demak, 
shaklli  elementlar  tomirlar  yuzasidan  qochadi.  Tomirlar  yuzasi  juda  yupqa  qavaddan 
iborat erigan fibrin bilan qoplangan. U ivituvchi faol omillarni, xususan trombinni o‘ziga 

---

 
 
130 
 
biriktirib  oladi.  Qonning  oqimi  tez  bo`lganidan,  gemokoagulyatsiya  omillarining  bir 
joyda ko‘p miqdorda yug‘ilib qolishiga yoi qo‘ymaydi.