Muqaddima

     Qonning  shaklli  elementlari  va  to’qomalardagi  qon  ivituvchi  omillar.  Qon 
ivishining aytib o‘tilgan 13 ta plazma omillaridan tashqari, yana 12 ta trombotsitar omil 
mavjud. Ular arab raqamlari bilan belgilanadi. 
     Muhim  trombotsitar  omillardan  biri  3-omil  -      trombotsitar  tromboplastindir.  Oldin 
aytilganidek,  bu omil fosfolipid bo`lib, qon plastinkalarining membrana va zarrachalari 
tarkibiga  kiradi.  Qon  ivishining  birinchi  bosqichida  trombotsitlar  yemirilishi  natijasida 
erkin  holatga  o‘tadi  va  qon  hamda  to‘qima  trombop;astinlari  bilan  bir  qatorda 
protrombinni trombinga aylantirishda ishtirok etadi. 
     5-omil  –  ivituvchi  omil  yoki  fibrinogen.  Trombotsitlarning  adgeziyasini 
(yopishqoqligini) va agregatsiyasini (g‘uj bo`lishini) ta‘minlaydi. 
     6-omil  –  trombostenin.  Laxta  zichlanishini  va  qisqarishi  (kichiklashishini) 
ta‘minlaydi. Tuzilishiga ko‘ra muskullardagi aktin va miozin iplariga o‘xshab, ikki – A 

---

 
 
129 
 
va  M  qismlardan  tshkil  topgan.  Aktomiozinday  ATF-aza  faolligiga  ega  va  bu  modda 
parchalanganda ajraladigan energiya hisobiga qisqaradi. 
     10-omil  –  tomirni  toraytiruvchi  omil  yoki  serotonin.  Uni  trombotsitlar  plazmadan 
o‘ziga  biriktirib  oladi.  Bu  modda  ta‘sirida  tomirlar  torayadi,  qon  oqishining  to‘xtashi 
tezlashadi. 
     11-omil  –  agregatsiya  omili  yoki  ADF.  Trombotsitlarni  tomirning  jarohatlangan 
qismida to‘planishi, g‘ujlanishi uchun zarur. Keyingi vaqtda bu vazifani bajaruvchi juda 
faol  tromboksan  moddasi  topilgan.  Tomirlar  endoteliyida  trombotsitlar  agregatsiyasini 
ingibirlaydigan  juda  faol    prostatsiklin  bor.  Tromboksan  va  prostatsiklin  faolligi 
o‘rtasidagi munosabat agregatsiya jarayonini boshqarib turadi. 
     To‘qima va a‘zolarning hammasida tromboplastin, qon ivishining boshqa omillari (V, 
VII,  X  va  XIII  omillar),  trombotsitlarning  yopishqoqligi  va  g‘ujlanishini 
faollashtiradigan, qon ivishining oldini oladigan omillar mavjud. Tomirlar va to‘qimalar 
shikastlanganda  bu  qonga  o‘tib,  uning  ivishida  ishtirok  etadi.  To‘qima  suyuqligining 
qonga o‘tishi tomir ichida qon ivib qolishiga olib kelishi mumkin.