Muqaddima

ME’DA SHIRASI TARKIBI 
 

---

 
 
183 
 
     Me‘da bezlari (asosan fundal qismidagi bezlar) bir kecha-kunduzda 2,0-2,5 litr shira 
ajratadi.  Bu  shira  tiniq,  rangsiz  suyuqlik.  Shirada  0,3-0,5%  miqdorda  xlorid  kislota 
bo`lgani  uchun  muhiti  kislotali,  pH  1,5-1,8  atrofida.  Me‘da  shirasining  xlorid  kislotasi 
me‘da  va  umuman  hazm  tizimi  faoliyati  uchun  muhim  bo`lgan  quyidagi  vazifalarni 
bajaradi: 
1.  Nofaol pepsinogenni faol pepsinga aylantiradi. 
2.  Pepsinlar faolligi yuzaga chiqishi uchun zarur bo`lgan kislotali 
muhitni yaratadi. 
3.  Ovqat  oqsillarini  denaturatsiyaga  uchratadi,  yumshatadi. 
Natijada ularning parchalanishi yengillashadi. 
4.  Pilorik  sfinkterning  ochilib-yopilishini  va  ximusning  ichakka 
oz-ozdan o‘tishini boshqarishda ishtirok etadi. 
5.  Me‘da 
va  ingichka  ichak  shilliq  pardasidan  qonga 
gormonlarnin  ajralishini  o‘zgartirib,  hazm  tizimi  faoliyatini 
boshqarishda ishtirok etadi. 
6.  Bakteritsid  ta‘sirga  ega  bo`lib,  me‘dada  mikroblarning 
ko‘payishiga yoi qo‘ymaydi. 
 
     Organik  moddalardan  shirada  aminokislotalar,  sut  va  siydik  kislota,  siydikchil, 
peptidlar,  oddiy  va  murakkab  oqsillar  uchraydi.  Ularning  umumiy  miqdori  8-9  g/l. 
Organik moddalardan eng muhimi fermentlar. 
     Odam  me‘dasining  asosiy  glandulotsitlari  bir  guruh  noaktiv  proteolitik  fermentlar  – 
pepsinogenlarni  sintezlab,  ajratadi.  Xlorid  kislota  hosil  qiladigan  kislotali  muhitda 
pepsinogenlar  molekulasidan  uncha  katta  bo`lmagan  polipeptid  perchalanib,  ajraladi  va 
fermentlarning  faol  markazi  ochilib,  pepsinlarga  aylanadi.  Pepsinlar  eng  yuqori  faollik 
ko‘rsatishi uchun sarur bo`lgan muhit sharoiti (pH optimumi) bilan farqlanadi. Ularning 
bir  qismi  (chin  pepsinlar)  muhit  pH  1,5-2,0  ga  teng  bo`lganda  eng  yuqori  tezlikda 
oqsillarni  parchalaydi.  Muhit  pH  3,2-3,5  da  faolligi  eng  yuqori  bo`lgan  pepsinlarni 
gastriksinlar, deb atashadi. 
     Katta  odamning  me‘da  shirasida  pepsinlar  va  gastriksinlar  nisbati  1:2-1:5  bo`lishi 
mumkin. Me‘da proteolitik fermentlarining turli oqsillarni parchalash faolligida ham farq 
bor.  Ovqat  me‘dada  bir  necha  soat  qayta  ishlanar  ekan,  me‘da  bo‘shlig‘idagi 
aralashmaning  (ximusning)  pH  keng  doirada  o‘zgaradi.  Ovqat  iste‘mol  qilib  bo`lganda 
uning  me‘dadagi  miqdori  ko‘p,  ajralgan  shira  va  undagi  xlorid  kislota  miqdori  oz 
bo`lgani  tufayli  pH  yuqori  bo`ladi.  Bu  vaqtda  gastriksinlar  faollik  ko‘rsatadi.  Me‘da 
hazmining  ikkinchi  yarmida,  shira  tez  ajralayotgan  paytda  ximusning  ancha  qismi 
ichakka  o‘tib  ketadi  va  pH  pasayadi.  Bu  sharoitda  pepsinlar  yuqori  faollik  ko‘rsatadi. 
Me‘da shirasida bir guruh pepsinlar  bo`lganidan o‘zgaruvchan muhit sharoitida oqsillar 
toiaroq parchalanadi. 
     Me‘da  proteolitik  fermentlari  ta‘sirida  oqsillarning  parchalanishi  nihoyasiga 
(aminokislotalar  hosil  bo`lish  darajasiga)  yetmaydi.  Ulardan  yirik  polipeptidlar  hosil 
bo`ladi. Ular ingichka  ichakda  me‘da  osti  bezi  va  ichak  fermentlari  ta‘sirida  oxirigacha 
parchalanadi. 
     Me‘da  shirasida  yog‘larni  parchalovchi  lipaza  bor.  Ammo  bu  ferment  kislotali 
muhitda faol bo`lmaydi. Me‘dada lipazaning faol bo`lishi uchun sharoit yo‘q. Bu ferment 
emadigan  bolalar  uchun  ahamiyatga  ega.  Ularning  me‘dasida  pH  ancha  yuqori,  me‘da 
lipazasi sutning o‘zidagi lipaza bilan barga emulsiya holidagi sut yog‘larini parchalaydi. 

---

 
 
184