Muqaddima

SO`LAK AJRALISHINING BOSHQARILISHI 
 
     Ovqat  og‘iz  bo‘shlig‘iga  tushganidan  2-3  sekund  o‘tgach  reflektor  yoi  bilan  so`lak 
ajrala  boshlaydi  va  ovqat  iste‘mol  qilgandan  keyin  darrov  tugaydi.  So`lak  bezlarini 
rag‘batlantiruvchi retseptorlar asosan til yuzasida, qisman lunj, tanglay shilliq pardasida 

---

 
 
181 
 
joylashgan. Ularga bog‘liq bo`lgan afferent tolalar so`lak ajratish markaziga uchlik, yuz, 
til-halqum  va  adashgan  nervlar  tarkibida  o‘tadi.  Uzunchoq  miyada  joylashgan  bu 
markazdan  efferent  impulslar  so`lak  bezlariga  simpatik  va  parasimpatik  tolalar  orqali 
yetib boradi. Parasimpatik tolalar quloq oldi beziga n. Glossopharyngeus, jag‘ osti va til 
osti  bezlariga  yuz  nervining  tarmog‘i  chorda  tympani  tarkibida  yetib  boradi.  So`lak 
bbezlarining simpatik nervlanishini yuqori bo‘yin simpatik tuguni ta‘minlaydi. 
     So`lak bezlari nervsizlantirilganda so`lak ajralishi butunlay to‘xtaydi. 
     Parasimpatik  nervlar  ta‘sirida  so`lak  bezlari  tinch  holatdan  faol  holatga  o‘tib,  ko‘p 
miqdorda suyuq so`lak ajratadi. Bu nnervlarning qo‘zg‘alishi uzoq davom etsa, so`lakda 
organik  moddalar  miqdori  kamayib  ketadi,  shira  ajratuvchi  hujayralar  charchaydi. 
Simpatik  nervlarning  qo‘zg‘alishi  hujayralarda  shira  tarkibidagi  organik  moddalarning 
o‘tmishdoshi  va  zahirasi  bo`lgan  sekretor  zarrachalarning  miqdorini  ko‘paytiradi. 
Simpatik ta‘sirga so`lak bezlarining javobi ancha kechikkan bo`lib, oz miqdorda quyuq 
so`lak ajratishdan iborat. 
     Tabiiy  sharoitda  turli  shartli  reflekslar  so`lak  ajrala  boshlashiga  sabab  bo`ladi. 
Ovqatlanishda  odat  bo`lib  qolgan  vaqt  va  sharoit,  taomlarnin  hidi  va  boshqa  omillarga 
hayot davomida shartli reflekslar hosil bo`ladi. Ular faqat so`lak bezlarini emas, boshqa 
bezlarni  ham  faol  holatga  soladi  hamda  hazm  tizimini  ovqatni  qayta  ishlashga 
tayyorlaydi.  Shartli  va  shartsiz  reflekslar  so`lak  bezlari  faoliyatini  tormozlaydi  ham. 
Og‘riq, hayajonlanish, suvsirash so`lak ajralishini kamaytiradi.