Muqaddima

YUQORI ATMOSFERA (GAZLAR) BOSIMIDA NAFAS OLISH 
 
     G‘ovvoslar,  kesson  ishchilari,  akvanavtlar  ish  vaqtida  yuqori  bosimga  ega  bo`lgan 
havo yoki sun‘iy gazlar aralashmalaridan nafas olishga majbur  bo`lishadi. G‘ovvos suv 
ostiga tushganida nafas olishi uchun beriladigan gazlar aralashmasining bosimi atrofidagi 
gidrostatik  bosimiga  teng  bo`lishi  kerak.  Gazlar  bosimi  past  bo`lsa,  g‘ovvos  nafas 
ololmaydi. 
     Suv  ostiga  har  10  metrga  tushgan  sari  bosim  1  atmosferaga  ortadi.  Demak,  100  m 
chuqurlikda g‘ovvosning nafas olishi uchun gazlar aralashmasining bosimi 10 atmosfera 
bo`lishi  kerak.  Bunday  bosimdagi  havodan  nafas  olinsa,  qon,  to‘qima  suyuqligi  va 
to‘qimalarda erigan gazlar miqdori juda ko‘payib ketadi. Suv ostida birorta havf paydo 
bo`lishi  tufayli  g‘ovvos  tezda  suv  yuziga  ko‘tarilsa,  gazlarning  qonda  eruvchanligi 
kamayib ketadi va oldin yuqori bosimda ko‘plab erigan gazlar ajralib, pufakchalar hosil 
qiladi.  Atmosfera  havosini  tashkil  qiluvchi  gazlardan  azot  ayniqsa  havfli,  chunki  u 
kislorod  va  karbonat  angidridga  o‘xshab  kimyoviy  birikmalar  shakliga  o‘tmaydi.  Ko‘p 
miqdorda  qonda paydo  bo`lgan  azot  pufakchalarining  qon  tomirlarda  tiqilib qolishi gaz 
emboliyasiga  olib  keladi.  Emboliya  miyaning  muhim  markazlarini  qon  bilan 
ta‘minlaydigan  tomirlarda  rivojlansa,  hayotga  havf  tug‘iladi.  Shu  va  boshqa  bir  qator 
sabablarga  ko‘ra,  g‘ovvoslar  nafas  oladigan  gazlar  aralashmasida  azot  geliyga 
almashtiriladi.  Buning  natijasida  nafas  loish  yengillashadi,  chunki  geliyning  zichligi 
azotning  zichligidan  7  marta  kam.  Shu  tufayli  nafas    yo`llarining  qarshiligi  kamayadi. 
Geliyning  qonda  eruvchanligi  juda  kam  bo`lganidan  emboliya  havfi  yo‘qoladi.  Bundan 
tashqari, azot yuqori bosimga ega bo`lganda, odamga narkotik ta‘sir ko‘rsatadi. Geliyda 
esa bunday xususiyat yo‘q. 
     Yuqori  bosimga  ega  kislorod  bilan  nafas  olish  ham  organizm  uchun  zararli.  Hatto 
odatdagi  atmosfera  bosimida  sof  kislorodni  10-15  soat  davomida  nafasga  olish  nafas  
yo`llari  shilliq  pardasini  ta‘sirlaydi,  alveolalardagi  surfaktant  faoliyatini  bbuzadi,  o‘pka 
yallig‘lanishiga  olib  kelishimumkin.  Yuqori  bosimdagi  kislorod  esa  1-2  soatdan  keyin 
markaziy  nerv  tizimi  faoliyatini  keskin  buzadi,  odamni  akashak  bo`lib  qolishga  olib 
keladi.  Shuning  uchun  suv  ostiga  tushganda,  g'‘vvos  chuqurlashgan  sari,  nafas 

---

 
 
177 
 
havosidagi  gazlar  aralashmasida  kislorodning  parsial  bosimini  yer  sathidagigacha  (159 
mm.s.u.) kamaytirish kerak. 
     Shuni aytib o‘tish joizki, ba‘zi kasallarni 3-4 atmosfera bosimiga ega bo`lgan kislorod 
bilan  nafas oldirib, davolaydilar. Bemor  ma‘lum  vaqt  davomida  kislorod bosimi  yuqori 
bo`lgan  maxsus  kamerada  yotadi.  Bu  sharoitda  qon  va  to‘qimalarda  erigan  kislorod 
miqdori  20-25  marta  ko‘payadi.  Bu  kislorod  hujayralarga  juda  tez  diffuziyalanib  o‘tadi 
va gipoksiyaga bog‘liq bo`lgan patologik holatlar yengillashadi.