Мундарижа ўҚув материаллар

4-Мавзу: ижод жараёнини ифода этиш шакллари, методлари ва усуллари.

1. 
   Ижоднинг хилма-хил кўринишлари.
   

Бадиий ижод

Техникавий ижод







Илмий ижод



Ишлаб чиқариш ва турмушдаги ижод

Фалсафий ижод



Ижод


4.2.



Объектларнинг сифат жиҳатидан 3 тури

Эмпирик объектлар

Ўз-ўзича нарса: объектлар

Ҳиссий объектлар

4.3. Эмпирик объектлар шаклланишида тозаланишлар.

1. 
   Билиш ва амалий йўналганлик
   
2. 
   Фаҳмнинг операционал имкониятлари
   
3. 
   Тил талаблари
   
4. 
   Эмпирик билимнинг илгари тўпланган заҳиралари
   
5. 
   Мавжуд назарияларнинг талқин қилиш потенциали.
   

4.4.

Фактлар

Алоҳида мулоҳазалар

Эмпирик билимнинг структураси

Феноменологик қонунлар

Эмпирик қонунлар

4.5. Эмпирик билишнинг асосий усуллари
- Илмий кузатиш
- Илмий эксперимент
- Қайд қилиш


4.6.

Объектни фикрий эксперимент асосида ўрганиш

Идеаллашган объект билан иш кўриш





Назарий билиш хусусиятлари





Моҳиятни соф ҳолда билиш

Ҳамиша ишончли билим эканлиги


4.7.



Интелектуал интуиция

Фикрий эксперимент



Идеаллаштириш





Назарий билиш методлари





Назарий моделлаштириш

Формаллаштириш

Математик гипотеза

4.8.

Умумий назарий қонунлар

Аксиомалар

Принциплар







Назарий билишнинг структураси





Алоҳида назарий қонунлар

Хусусий назарий қонунлар


4.9.

Метод





Олимнинг онгли, илмий мақсад асосида билимга эришиш усули



Илмий билиш усулларининг, воситаларининг мажмуи. Илмий фаолиятни ташкил қилиш шароитлари ва принципларини ўрганувчи фалсафа бўлиши



Эпистемология





Илмий билимнинг тузилиши ва уни эгаллаш усуллари, принципларининг фалсафий таҳлили


5-Мавзу: Прогнозлаштириш ва илмий башорат ижодий
жараён сифатида.
5
Илмий олдиндан кўриш
.1.

Қуйидаги муаммоларни хал қилади:

• 
  билим объектининг ўзгариши қаёққа олиб боради;
  
• 
  бу ўзгаришнинг тезлиги қандай;
  
• 
  буларни қандай ўзгартириш (яхшилаш, тезлатиш, секинлаштириш) мумкин;
  
• 
  бу ривожланишнинг мақсади, оқибати қандай.
  

Бу ҳали мавжуд бўлмаган нарса ҳақида мавжуд билимларга асосланган билимдир.


5.2.

Илмий башоратга мисоллар



Беруний: - турли белгиларга асосланиб, Америка ўрнида қуруқлик борлигини башорат қилган.





Э.Резерфорд: - 1920 йилда нейтроннинг мавжудлигини башорат қилди. У 12 йилдан кейин Д.Чедвин ва Ф,Жолио-Кюри томонидан аниқланди.

Д.К.Максвелл: - қаттиқ жисмлар ва газларга ёруғлик босими таъсири ҳодисасини башорат қилди.

Д.И.Менделеев: - кимёвий элементларнинг даврий системасида фанга ҳам номаълум элементларни хоссаларини тавсифлаб берган.


5.3.

Иқтисодий жараёнларни прогноз қилиш методологияси



Йўналишни аниқлаш
Объектни белгилаш, иқтисодий прогнознинг мақсад ва вазифаларини аниқлаш



Прогноз муддати
Дастлабки иқтисодий модел асосида маълумотлар йиғиш ва статистик қайта ишлаш



Изланиш йўсинидаги прогноз
Дастлабки моделни келажакка ёйиш



Дастлабки аниқлаш ва унинг ишончлилик даражасини баҳолаш



Иқтисодий прогнозни самарали амалга ошириш учун тавсиялар ишлаб чиқиш


6-мавзу. Илмий татқиқот ва ижод тизимида факт.


6.1.



Илмий билимда фактларнинг функциялари:
- қайд қилиш
- тушунтириш
- асослаш
- талқин қилиш
- тушуниш
- олдиндан кўриш



Эпистемологик жиҳатдан факт – фанда реал мавжуд сифатида қайд қилинган объектив дунёнинг қисми

Фанда фактларнинг хусусияти: бирвариантлилик ва объективлик

Эмперик йўл билан олинадиган, айрим реал ҳодисаларни ифодаловчи фандаги асос билимлар

Илмий факт


6.2.



Илмий билимнинг асоси

Факт




Фаннинг мақсади: маълум фактларни тушунтириш, номаълум фактларни олдиндан кўриш. Фан фактларга асосланади.





Илмий факт

Билимни текширувчи

Т. Техн. учун

Ўқув визуал материаллар.
6.3.

Айрибошлаш

Товар

Қиймат



Бозор

Рақобат

Рақобат

Тақсимлаш

Иқтисодиёт фанидаги фактлар


7- Мавзу. Эксперимент


7.1. Эксперимент учун зарур шароитлар:
- Экспериментар ёки тадқиқотчилар гуруҳи.
- Лабораториялар.
- Лабораторияларда ўрганиладиган объектлар
- Аппаратуралар
- Ёрдамчи техник мосламалар.


7.2. Эксперимент ўтказиш босқичлари.

1. 
   Уни базавий назария асосида лойиҳалаш.
   
2. 
   Эксперимент йўналишини конструкция қилиш.
   
3. 
   Экспериментни ўтказиш.
   
4. 
   Маълумотларни ёзиб бориш.
   
5. 
   Уларни талқин қилиш ва янги назария ишлаб чиқиш.
   

7
Фикрий

Моддий
.3.



Моделли



Реал





Идеал

Илмий эксперимент кўринишлари





Параллел

Кўп тақидланадиган

Изчил



8- Мавзу. Гипотезанинг ижод жараёнидаги ўрни.
8.1.

Номаълумдан маълумга, эҳтимол билимдан ҳақиқатга, нисбийликдан мутлақликка ўтиш шакли



Гипотетик билим эҳтимоллилик характерига эга

Гипотеза




Эҳтимол бўлган, кутилаётган илмий билим

Илмий асосланган тахмин