Мундарижа сўзбоши

Turli geografik kengliklarda qor chegarasining balandligi (N.P.Neklyukovadan, 1977)

8.1.1-jadval

Kenglik, gradus	Qor chegarasining balandligi, m		Kenglik, gradus	Qor chegarasining balandligi, m
	Shimoliy yarimshar	Janubiy yarimshar		Shimoliy yarimshar	Janubiy yarimshar
90 - 80	650	0	40-30	4900	3200
80 - 70	790	0	30-20	5250	5800
70 - 60	1150	0	20-10	5475	5780
60 - 50	2500	890	10-0	4675	4720
50 - 40	3170	1700

Birlamchi muzliklarga muzliklarning to‘rt tipi kiritiladi. Kar muzliklari karlarni egallaydi va odatda qor chizig’i doirasidan chetga chiqmaydi.Vulkan konuslaridagi muzliklarining firn dalalari (to‘yinish oblasti) vulkan kraterlarida bo‘ladi. Muzlik tillari kichikroq masofada har tomonga nursimon shaklda tarqaladi. Tog’ tepasidagi muzliklar issiq mintaqada tarqalgan bo‘lib, faqat eng baland tog’ tepalarini egallaydi, bir-biridan juda uzoqda turadi va maydoni kichik bo‘ladi. Ular konussimon tog’ tepalarida yulduzsimon, yassi tog’ tepalarida esa doira shaklida bo‘ladi.

Osilma muzliklar birmuncha tik yonbag’irlarda hosil bo‘ladi. Ularning to‘yinish va oqim oblastlari pastqam erlarda bo‘lmay, xuddi osilib yotgandek yonbag’irning o‘zida bo‘ladi. Agar muz tik jarlikka etib kelsa, sinadi va bo‘lak-bo‘lak bo‘lib vodiyga qulab to’shadi.

Vodiy muzliklari birlamchi muzliklarning tog’ vodiylariga tushib kelishidan hosil bo‘ladi. Ular mo‘’tadil mintaqaning tog’li o‘lkalarida keng tarqalgan. Bu muzliklar ham bir necha tipga ajratiladi.

Yer yuzasidagi hozirgi zamon muzliklari

(N.P.Neklyukovadan, 1977)

8.1.2-jadval

Muzlik tarqalgan rayonlar	Muzliklar maydoni km^2	Muzlik tarqalgan rayonlar	Muzliklar maydoni km^2
Antarktida va uning atrofidagi orollar	13980000	Tyanshan Pomir - Oloy Himoloy Qorqurum Tibet tog’ligi Shimoliy Amerika Alyaska tizmalari Kanada tizmalari AQSh va Meksika tog’lari Janubiy Amerika And tog’lari Afrika Keniya, Klimanjaro, Ruvenzori Okeaniya Yangi Gvineya Yangi Zelandiya	7115 11255 32150 15670 32150 52000 15000 522 25000 22,5 14,5 1060
Grenlandiya	1802400
Islandiya	11785
Kanada arxipelagi	148825
Shpitsbergen	21200
Novaya Zemlya	24420
Severnaya Zemlya	17470
Frants - Iosif Yeri	13735
Arktikaning boshqa orollari	400
Yevrosiyo
Skandinaviya tog’lari	5000
Alp	3200
Kavkaz	1430
Yuqori Yana, CHerskiy, Kolima, Stanovoy,	400
Kamchatka, Koryak tog’lari	1510

Oddiy vodiy tipidagi yoki alp tipidagi muzliklarning tili bitta bo‘lib irmoqlari bo‘lmaydi. Har bir muzlik o‘zining alohida to‘yinish oblastiga ega.

Murakkab vodiy tipidagi yoki Kavkaz tipidagi muzliklar bitta asosiy muzlikdan va ko‘pdan-ko‘p muzlik tarmoqlaridan iborat.

Turkiston tipidagi muzliklar faqat firn oblastlaridagina emas, balki qor ko‘chkilaridan va boshqa muzliklarning qulab tushgan muzliklaridan ham to‘yinadi. Shuning uchun bu muzlikning to‘yinish oblasti muzlikka nisbatan kichik bo‘ladi.

Himoloy tipidagi muzliklar daraxtsimon shaklga o‘xshagan bo‘ladi: asosiy muzlik daraxt tanasiga, muzlik tarmoqlari esa daraxt shoxlarini eslatadi.

Muzlanish sharoitining tabora yaxshilanishidan ayrim muzliklarning bir-biri bilan qo‘shilish natijasida muzlik komplekslari vujudga keladi. Ular mo‘’tadil zonalarning shimoliy chekka qismlarida, qutb yoni va qutbiy mintaqalarda kuzatiladi. Muzlik komplekslarini uch tipi tarqalgan.

Muzlik platosi yoki Skandinaviya tipidagi muzlanish yassi tog’larda nam va salqin iqlim sharoitida rivojlanadi. Bir to‘yinish oblastidan bir necha muzlik siljib to’shadi.

Tog’ oldi muzliklari Alyaska yarim orolida keng tarqalgan. Tog’ etaklaridan tushib kelgan ayrim muzliklar vodiyda birlashib bitta umumiy muzlik polosasini tashkil etadi.

Shpitsbergen tipidagi muzlanish relefi o‘yilib ketgan joylarda hosil bo‘ladi: pastqamliklar yoppasiga muzlik bilan qoplangan bo‘lib, tog’ tizmalarining baland va o‘tkir qirralari esa muz yuzasidan chiqib turadi.

Muz massalarining o‘sib borishi natijasida Shpitsbergen tipidagi muzlanish muzlik qalqoni bosqichiga o‘tadi.

Materik va orollar tarzidagi muzliklar juda katta, yaxlit va qalin muzlardan iborat bo‘lib, ular orollarni va xatto butun bir materik Antarktidani qoplab yotadi. Yer yuzasida muzlik osti relefi aks etmaydi. Muz yuzasi yassi, do‘ng bo‘lgani uchun uni muz qalqoni deyiladi. Muzlarning qalinligi 3-4 km ga boradi.