Мундарижа сўзбоши

Termik abraziya muzloqlar yoki muzlardan tuzilan qirg’oqlarni emiradi. Qirg’oq muzlarining harakati, muzloqlar va muzliklarning suv ta’sirida erishidan vujudga keluvchi abraziyadan kriogen qirg’oqlar shakllanadi. Bunday qirg’oqlar asosan qutbiy o‘lkalardagi orollarda va materik sohillarida uchraydi.

Abraziya natijasida hosil bo‘lgan jinslar yoki qirg’oq bo‘yi dengiz oqiziqlari ham qirg’oq bo‘ylab erkin harakat qiladi. Bu oqiziqlarning qirg’oq bo‘ylab oqishiga dengiz to‘lqinlari va qirg’oq bo‘yi oqimlari sabab bo‘ladi. Oqiziqlarning yirikligi, tarkibi va ularning ishqalanishi bo‘yicha tabaqalashgan holda, ya’ni plyaj va unga yondashgan suv osti qirg’oq yonbag’rida yirik oqiziqlar (tosh palaxsalari, xarsang toshlar, shag’allar), uning o‘rta qismida o‘rtacha yiriklikdagi, quyida esa mayda oqiziqlar joylashadi. G.A.Safyanov hisoblari bo‘yicha okeanga yiliga 1 mlrd tonna abraziya materiallari keltiriladi. Dengiz suvining yordamida oqiziqlarning ko‘ndalang va bo‘ylama yo‘nalishida qilgan harakatidan turli akkumulyativ shakllar vujudga keladi.

Oqiziqlarning ko‘ndalang harakatidan qirg’oq zonasida plyajlar, qirg’oq va orol barlari, lagunalar; bo‘ylama harakatida qum tillari va bo‘yinlari hosil bo‘ladi.

Qirg’oq bari (inglizcha-to‘siq, sayozlik) qirg’oqdan birmuncha narida qirg’oq bo‘ylab cho‘zilib ketgan kambar oqiziqlar polosasidan iborat. Barni hosil qilgan qumlarni suv to‘lqinlari dengiz tagidan olib chiqadi. Dengizning barlar bilan ajrab qolgan qismi laguna (lotincha-ko‘l) deyiladi.

Oqiziqlarning qirg’oq bo‘ylab harakati qum tillari va qum bo‘yinlarini hosil qiladi. Qum tillari va bo‘yinlari nihoyatda xilma-xil shaklda: to‘g’ri, egri, xalqasimon, sirtmoqsimon, yoy o‘qisimon, qo‘sh aylanasimon va boshqalar bo‘lishi mumkin.