Мундарижа сўзбоши

O‘tish zonasi megarelefi

O‘tish zonasi yoki geosinklinal oblastlar materiklar va okeanlar tutashgan chegaradagi hozirgi zamon tog’ hosil bo‘lish oblastidir. Bu zona asosan Tinch okeanida aniq ifodalangan. Atlantika okeanida Karib dengizi va Janubiy Antil soyligi, Hind okeanida Indoneziya oblasti mavjud.

o‘tish zonasining relefi murakkab va o‘ziga xosdir. Unda chekka chuqur dengizlar soyliklari, orollar yoyi va chuqur cho‘kmalar (novlar) ajratiladi.

CHekka dengizlar soyliklari materik va orollar yoyi o‘rtasida joylashib, ularning chuqurligi 2-3,5 km dan 4 km gacha boradi. Ko‘pchilik soyliklarning tagi yassi yoki to‘lqinsimon. Ayrim dengizlarning, masalan Yapon dengizi soyligida suv osti tog’lari va ko‘tarilmalari mavjud. Karib dengizining soyligi bir nechta bo‘lib, ular suv osti tizmalari bilan ajralib turadi. Bu soyliklarning er po‘sti okeaniq er po‘sti tipiga kiradi. Bu erda er po‘stida granitli qatlam yo‘qdir.

Orollar yoyi suv osti tizmalarining suv yuzasidan ko‘tarilgan tepalarida hosil bo‘lgan orollar zanjiridan tuzilgan. Ular chekka dengizlar soyliklari bilan chuqur cho‘kmalar (novlar) o‘rtasida joylashgan. Masalan, Oxota dengizi soyligi-Kuril orollar yoyi-Kuril-Kamchatka cho‘kmasi; Yapon dengizi-Yapon orollari-Yapon cho‘kmasi va boshqalar. Orollar tagida materik er po‘sti rivojlangan. Ular ko‘ndalang chuqur yoriqlar bilan kesilgan, yirik harakatchan vulkanlar asosan shu yoriqlarga joylashgan.

Okean cho‘kmalari okeanlarning chekkalarida yoki materik qirg’oqlari yaqinida (Atakama cho‘kmasi), yo bo‘lmasa qator orollar yaqindadir (Antil, Yava, Aleut, Kuril-Kamchatka, Fillipin, Mariana, Tonga, Kermedek cho‘kmalari va boshqalar).

YOnbag’irlari tik, nisbatan kambar bu cho‘kmalar yuzlab va minglab kilometrga cho‘zilgan, chuqurligi esa 10 km dan ham oshadi. Masalan, Tinch okeanidagi Mariana cho‘kmasining chuqurligi 11 022 m. Hozirgi vaqtda 35 ta cho‘kmalar ma’lum, ulardan 28 tasi Tinch okeanida joylashgan. 5 ta cho‘kmaning chuqurligi 10 000 m dan ortadi.

o‘tish zonasida harakatchan vulkanlar va kuchli zilzilalarning o‘choqlari joylashgan. Bu zonaning okean cho‘kmalari tagidan materiklar tomon qiyalangan yo‘nalishda chuqur er yoriqlari o‘tadi. Shuning uchun okean cho‘kmalari, orollar yoyi va chekka dengizlarning soyliklarida kuchli zilzilalar, vulkan otilishlari tez-tez kuzatiladi. Xullas, o‘tish zonasi hozirgi zamon geosinklinal oblastidir.