Mundarija Krish 3

Gazli lazerlar

1. Gazli lazerlar haqida ma’lumotlar

Gaz lazerlarida faol muhit sifatida qo’llaniladigan gazning bosimi odatda bir necha millimetr simob ustuni bo’lgani uchun nurlanish chizig’ining gaz molekulalarining to’qnashishi natijasida kengayishi juda kichik bo’ladi. Nurlanish chizig’ining kengayishi asosan Do- pler effekti¹ bilan bog’liqdir. Nurlanish chizig’ining kengligi juda kichik bo’lgani sababli gaz muhitlarida invers bandlikni hosil qil- ish uchun ham optik damlash usulidan foydalanish yaxshi samara beradi. Optik damlashda qo’llaniladigan lampa nurlanishi deyarli uzluksiz bo’lib, yutish chiziqlari kengligi kichik bo’lganda optik nurla- nish energiyasining juda kam ulushiga invers balandlikni hosil qilish uchun sarflanadi. Bu usul elektr damlash² nomini olgan.
Elektr damlashda gaz orqali elektr toki o’tishi natijasida ionlar va erkin elektronlar hosil bo’ladi. Ular elektr maydonida tezlashishi natijasida qo’shimcha kinetik energiya oladilar va neytral atomlar bilan to’qnashganda ularning uyg’ongan holatga o’tishiga sababchi bo’ladilar. To’qnashuv orqali atomlarni uyg’ongan holatga o’tkazish jarayonida katta massali ionlarga nisbatan, kichik massali elektron- lar ko’proq rol o’ynaydi, chunki past bosimdagi gazda elektronlarn- ing o’rtacha energiyasi ionlarning o’rtacha energiyasiga nisbatan bir qancha katta bo’ladi. Ma’lum vaqtdan so’ng gazda elektronlarning o’rtacha harorati T bilan tavsiflanuvchi muvozanat holat vujudga keladi.
Gazlarda elektr damlash ikki yo’l bilan amalga oshiriladi:

1. 
   Faqat bir xil zarralardan iborat gazda atom faqat elektron bilan to’qnashish natijasida uyg’ongan holga o’tishi mumkin:
   

e + X → x^∗ + e (1)
¹Dopler effekti – bu tebranishlar manbai va kuzatuvchi bir-biriga nisbatan harakatlanganda kuzatuvchi sezadigan tebranish takroriyligi yoki to’lqin uzun- likning o’zgarishlaridir.
²Elektr damlash - elektr tokini hosil qiladigan elektronlar oqimi faol muhit bilan to’qnashish natijasida invers balandlik hosil qilishdir.