1.5. Sianlab tanlab eritishda ishlatiladigan dastgohlarning ishlash tartibi Sianlab tanlab eritish amaliyotida bir nechta sodda hamda murakkab tuzilishga ega bo’lgan dastgoh va uskunalar qo’llaniladi. Sizdirib o’tqazish yo’li bilan eritishda chanlardan foydalaniladi. Chanlar yog’och yoki yupqa po’lat tunukalardan yasaladi. Yog’och chanlar arzon va qulay, ammo ular uzoq ishlamaydi va tirqishlaridan eritma oqib ketish xavfi bor. Temir chanlar qalinligi 5-10 mm. po’lat yassi tunukalardan yasaladi. O’rta korxonalarda chanlar hajmi 75-100 t. va yirik korxonalarda 800 t. qum sig’imli bo’ladi. Chuqurligi rudaning eritmani o’tkazish qobiliyatiga qarab tanlanadi, asosan 2,5-4 metrgacha, diametri 12-14 m gacha olinadi. Odatda chan tagligi filtrlovchi taglikdan iborat bo’lib, bu taglik parallel yotqizilgan yog’och g’o’la va to’sinlardan iborat bo’ladi. Bu taglikka perpendikulyar g’o’lalar o’rnatib, ustki to’sin yog’ochlar bilan teriladi. To’sinlarning diametri kichikroq oraliqlari bir-biriga yaqin teriladi. To’sinlarning ustki qavatiga tiqilgan aylana shakldagi g’o’la to’shama yotqiziladi. Ishlatib bo’lingan qum yoki rudani to’kish uchun chan tagida bo’shatish tuynuklari mavjud. Ularning qopqog’i cho’yandan bo’lib, ish paytida zich berkitib qo’yiladi. Filtr tagidan devorga tutashgan joyidan po’lat kranlar orqali eritma chiqariladi. Ularning diametri 25-75 mm bo’ladi. Chanlar tayanch to’sinlar ustiga qo’yiladi. To’sinlar og’ir yuk ko’tarishga mo’ljallangani uchun oralig’i 50 sm dan o’rnatiladi. Bu to’sinlar o’z navbatida beton poydevor yoki temir asoslarga maxkamlangan bo’ladi. Asos yoki poydevorlar balandligi chandagi xom ashyoni ishlatib bo’lingach bo’shatilib, ko’priklarga yuklatishga mo’ljallab olinadi. Sizdirish tezligi zarralarning o’lchami, shakli, ularning bir xilligi, yotqizish uslubi, hamda yuklash balandligi bo’yicha, bosim va harorat orqali belgilanadi. Xom ashyoning mineralogik tarkibi, zarralar g’ovakligi ham sizish tezligiga ta'sir ko’rsatadi. Shu sababdan yirik donali xom ashyo, mayda donali xom ashyodan ko’ra tez sizib o’tkazadi. Eritmaning chan tubiga o’rnatilgan suzish qatlamidan suzib o’tishi ham jarayonning samaradorligiga yaxshi ta'sir ko’rsatadi. Xom ashyoning loyqa bo’lishi har qanday urinishlarda ham oltinning erish tezligini susaytiradi. Bo’tanada loyqa miqdori ko`paysa bunday tanlab eritish texnologiyasidan foydalanish samarasizdir. Loyqasi olingan ruda g’ovak bo’lib, u changga tushirilganda uning oralig’idan sinil eritmasi yaxshi sizib o’tadi. Qum yoki ruda xom ashyosi bilan to’ldirilganda butun hajm bo’ylab bir xil tekis taqsimlangan xom ashyo samarali eriydi. Xom ashyoni chandan bo’shatib olishda maxsus bo`shatgich aravachalardan foydalaniladi. Ular trasportyor lentalarining ichki tomonidagi relslarga o’rnatilgan bo’ladi. Gidravlik transportlar yordamida qumlar suv bilan yanchiladi va tasniflanadi. Tasniflash spiral klassifikatorlardan olingan xom ashyo suv bilan aralashgan bo’lib, uni o’zi oqar usulda maxsus tarnovlar yordamida chanlarga yuklanadi.
Qumlar changi o’tirib cho’ksa, ortiqcha suvlar yon atrofidagi tarnovlardan oqib tushadi.
Xom ashyo bilan to’lgan chan ichidagi namlik chan tagidagi filtrdan o’tib, suvsizlantiriladi. Tanlab eritishga yuborilgan sinil eritmasi yuqoridan pastga qarab yoki pastdan yuqoriga, ayrim hollarda esa aralashtirib yuborilishi mumkin.
Aralashtirib sianlash jarayonida ishlashiga qarab chanlar quyidagi turlarga bo’linadi:
a) mexanik aralashtiruvchi chanlar;
b) pnevmatik aralashtiruvchi chanlar;
v) pnevmomexanik aralashtiruvchi chanlar.
Birinchi turdagi dastgohlarga aralashtirgichli chanlar kiradi.
Empeller aralashtirgichli chan:1 –diffuzor quvuri; 2 – sirkulyatorli patrubka; 3 – val; 4- ta’minlovchi quvur; 5 - empeller; 6 - elektrodvigatel; 7 –bo’tanani bo’shatish quvuri; 8 – slivli kista; 9 – qumli fraksiyani yuklash quvuri; 10 – qo’zg’aluvchi yoqa; 11 –himoyalovchi disk; 12 – tarnov.
Bu dastgohning asosiy yutug’i yuqori darajada bo’tanani aralashtirish va aeratsiya holatini hosil qilishdan iborat. Kamchilik tomoni yuqori elektrenergiyani sarf bo’lishi. Empeller aralashtirgichli chan – markazida diffuzor sirkulyator bilan joylashgan. Diffuzyor orqali empellerli val o’tadi.
