Mundarija Kirish I. Nazariy qism

I. Nazariy qism
1.1. Oltin tarkibli rudalarning xarakteristikasi
Oltin rudalari — zamonaviy ishlab chiqarish usullari yordamida uni qazib olish texnik va iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq boʻlgan miqdorda tarkibida oltin boʻlgan tabiiy mineral tuzilmasidir. 30 dan ortiq oltin minerallari aniqlangan. Oltin rudalari tarkibidagi asosiy sanoat qiymati tabiiy oltin, boshqa oltin minerallari ikkilamchi ahamiyatga ega (mineral tarkibidagi Au miqdori %): aurikuprid Au2Cu3 (53–56), elektr AuAg (Ag 36–63, Au 37 –63), kustelit Ag (Au) (20–35,6); oltin telluridlari - kalaverit AuTe2 (39–44), krennerit (Au, Ag)Te2 (taxminan 40), silvanit (Au, Ag)Te4 (24–29,8), petsit Ag3AuTe2 (35–43) va boshqalar. Oltin rudalariga qo'shimcha ravishda (bu yerda oltin asosiy sanoat komponenti va ular bilan bog'liq komponentlar Ag, Cu, Pb, Zn, Bi, As, Sb, Te, Hg, W, Sn, Co, Ni), tarkibida oltin ( murakkab) mis rudalari ajratilgan, nikel, qoʻrgʻoshin va rux, kumush, temir (temirli kvartsitlar), marganets, ular tarkibida oltin bogʻlangan. Mineral tarkibiga ko'ra, tegishli oltin rudalari orasida quyidagilar ajralib turadi: oltin-sulfidi-kvars, oltin-kvars, oltin-kumush (oltin-sulfidi-kvars va kumush miqdori yuqori bo'lgan oltin-kvars - Au:Ag dan 1: 20 dan 1:500 gacha), oltin-tellurid va asosan sulfidli rudalar. Rudalardagi tabiiy oltin tomirlar, alohida donalar, plyonkalar, dendritlar, kristallar va ularning agregatlari bilan ifodalanadi. Rudalardagi tabiiy oltin zarracha kattaligiga koʻra mayda (0,01 mm dan kam), chang (0,01–0,05 mm), mayda (0,05–0,1 mm), juda mayda (0,1– 0,25 mm), mayda (0,25–1,0 mm) boʻlinadi. ), o'rta (1-2 mm), katta (2-4 mm), juda katta (4 mm dan ortiq) va nuggetlar (massasi 10 g dan kam bo'lmagan 5 mm dan ortiq). Tabiiy oltin tarkibida 40 dan ortiq nopok elementlar (kumush, platina guruhi metallari, mis, temir, qo'rg'oshin, vismut, surma) mavjud. Tabiiy oltinning sifati uning nozikligi bilan belgilanadi (tabiiy oltinning 1000 massa birligiga Au massasi), u 700 dan 980 gacha. Oltin saqlovchi rudalar orasida eng muhimlari: mis-porfir, mis-sulfid. , mis-nikel, polimetall va platina rudalari. Birlamchi (Au miqdori 1–5 dan bir necha yuz g/t gacha) va allyuvial (1–1,50 dan oʻnlab g/m3 gacha) oltin konlari bor. Birlamchi konlarning oltin rudalari orasida (Au, g/t): boy (10 dan ortiq), oʻrtacha (10–3), kambagʻal (3–2) va kambagʻal (2 dan kam) bor. Au zaxiralari (t) bo'yicha birlamchi konlar noyob (1000 dan ortiq), yirik (50 dan ortiq), o'rta (5-50) va kichik (5 dan kam) ga bo'linadi. Oltin va tarkibida oltin boʻlgan rudalar konlari ochiq (asosan), yer osti yoki qoʻshma usullar bilan, shuningdek, oltinni yer ostida yuvish yoʻli bilan oʻzlashtiriladi. Dunyo oltin zahiralarining qariyb 90% sakkizta asosiy geologik va sanoat tipdagi konlarda jamlangan: vulqon-tektonik tuzilmalar bilan chegaralangan oltin-kumush va oltin-tellurid rudalari (20%), tarkibida oltin saqlovchi porfirli mis rudalari (21%), buklangan tizimli uglerodli qumli slanets jinslarida oltin-sulfid-kvars rudalari (14%), oltin-sulfid-kvars rudalari qadimgi qalqonlarning yashil tosh zonalarida (14%), tarkibida oltin mavjud konglomeratlar (7%), oltin-polisulfid. terrigen-karbonatli jinslardagi jasperoid rudalari (6%), intruziv jinslar bilan chegaralangan oltin-polisulfid rudalari (5%); allyuvial konlarda (2%). Qolgan (kichik) geologik va sanoat turlari, jumladan, oltin bog'langan komponent (pirit-polimetall, sulfid mis-nikel va boshqalar) bo'lgan murakkab konlar zaxiralarning taxminan 10% ni tashkil qiladi.
Rossiyada o'rganilgan zaxiralarning 61,1 foizi birlamchi konlarga tegishli oltin rudalarida (vulqon-tektonik tuzilmalarning oltin-kumush va oltin-tellurid rudalarining epitermal konlarida; qumtosh-slanets tuzilmalarining uglerodli jinslari; yashil tosh zonalari; jasperoidlar) mavjud. , tarkibida oltin saqlovchi nurash qobiqlari), murakkab rudalarda - 25,5 %, plasserlarda - 13,4 % (Лит.: Юшко-Захарова О. Е. и др. Минералы благородных металлов: Справочник. М., 1986; Месторождения металлических полезных ископаемых. М., 2005; Союз золотопромышленников. Золото России 2015.)
Oltin - oltin rang, sariq, yumshoq metal, kristal panjarasi tomonlari markazlashgan kub shaklida, boshqa metallardan yengil bolg‘alanuvchanligi va
cho’ziluvchanligi bilan ajralib turadi. Oltindan 1/1000 mm yoki
0,0001mm zar qog‘oz (folga) yasash mumkin. 1gr oltinni salkam 3 km uzunlikka
cho‘zish mumkin yoki oltindan 0,001mm bo`lgan sim tortish mumkin bo’ladi.
Oltinning issiqlik va tok o’tkazuvchanligi juda yuqori, bunda oltin kumush va
misdan keyingi 3- o’rinda turadi.
Oltinning passiv metalligi inobatga olinsa u minerallarda erkin holda uchraydi. Erkin oltinning doimiy qo’shimchalari kumush, mis,
temir kam miqdorda mishyak, vismut, tellur, selen va boshqalar. Zarrachalarda
erkin oltinning miqdori 75-90 %, kumush 1-10 % (bazan bu ko’rsatgich 20-40 %
gacha ko’tarilishi mumkin), temir va mis 1%. Mis rudalarida ba’zida oltin mis-oltin shaklida uchraydi, mis-nikel rudalarida – palladiyli, platinali, rodiyli
oltinlar uchraydi.
Erkin oltin ruda tarkibida turli shakllarda joylashgan bo’ladi: ilmoqsimon, tomirsimon, simsimon, sochma, aralash, taram tomirli, g’ovak, tangachali, tarmoqlangan, donador va boshqalar.
Erkin oltin bo’laklarining hajmi judao’zgaruvchan bo’ladi -mikraskopda ham ko’rinmaydigan maydalikdan 10-100 kg. li katta bo’laklari ham uchraydi. Oxirgi holat kamdan kam hollarda kuzatiladi. Odatta oltin miqdori ruda tarkibida mayin 0,5-1,0 mm holda uchraydi.
Oltinning yirikligi - uning muhim texnologik xususiyatlaridan biri
hisoblanadi. Oltin bo’laklarining yirikligiga ko’ra quyidagi texnalogik guruhlarga
bo’lish mumkin:
a) yirik olitin – bo’laklar yirikligi 0,1 mm (> 100 mkm), yanchish natijasida
ruda minerallaridan oson ajraladi va gravitatsiya usulida boyitiladi (juda yirik: 1-
5mm; sof yoxud tug’ma oltin 5mm dan yirik);
b) mayin oltin – bo’laklar o’lchami 0,1mm dan 0,001mm (100dan 1mkm)
gacha – yanchish natijasida qisman ajraladi va yaxshi flotatsiyalanadi, sinil
tuzlarida yaxshi eriydi, ammo gravitatsiyada qiyin ajraladi;
v) mayin zarrali — bo’laklar o’lchami 0,001 mm ( < 1 mkm);
g) juda kichik oltin(submikroskopik) — bo’laklar o’lchami 0, 1 mkm dan
kichik. So’nggi ikki guruh oltin minerallari asosan qiyin ajraluvchi murakkab
tarkibli oltin minerallari kiradi.(Vohidov)
Oltin konlari tomirsimon va sochma konlarga bo’linadi. Tomirsimon
konlar ham o’z navbatida endogen va ekzogen konlarga bo’linadi. Bu konlar
rudalari tarkibi minerallari har xilligi bilan boshqalaridan ajralib turadi, kelib
chiqishiga ko’ra ular gidrotermal sinfga mansubdir. Bu konlarning kelib chiqishi
turli xil chuqurliklardan olinishiga asoslangan bo’lib ular 10 metrdan 4-5
kilometrgacha cho’ziladi. Tomirsimon endogen konlar tomirlari(jila), sayoz tomirli
rudalardan iborat bo’lib, ularning chuqurligi 10 metrdan 1000 metrgacha uzunlikda
bo’lishi mumkin. Bunday mustahkam va yirik tomirlarni Kolar (Hindiston)da
uchrab, uzunligi 20 km, chuqurligi 3,2 km va tomir qalinligi 1,2km, Mazer-Lod
(AQSH)da uzunligi 200km, shuningdek Enisey va O’rta Osiyo tog’larida.
Tomirsimon rudalarning mineralogik tarkibi juda murakkab. Bu rudaning
asosiy tarkibini kvars egallab u rudada 10%dan 95-98 %gacha yetadi. Shuning
bilan birgalikda uning tarkibida kam miqdorda temir sulfid (pirit), mis
(xalkopirit), mishyak (arsenopirit), qo’rg’oshin(galenit), rux(sfalerit), vismut,
kumush. Sulfid bo’lmagan minerallar oksid shaklida, karbonat shaklida, barit,
turmalin, kaolin, gematit, magnetit, uglerod slanslari, grafit shaklida uchraydi.
Tomirsimon endogen konlar mahsulot tarkibi va hosil bo’lish sharoitiga
ko’ra 2guruhga bo’linadi. Oltin-sulfidli-kvarsli ruda-kvars ruda va tomirlaridan
iborat bo’lib, 0,5-3,0 % sulfid mineralidan iborat. Oltin bu rudalarda bir xil
taqsimlanmagan. Oltin yirikligi mayindan to yirik bo’lak va balki erkin holda
ham uchraydi. Ruda tarkibida oltin miqdori 10-50 grammdan 1000 g/t gacha
yetadi. Bunday konlar Kanada, AQSH, Braziliya, Avstraliya, Gana,
Zimbabveda keng tarqalgan.
Sochma oltin konlari – bu yumshoq oltinga boy mahsulotlar bo’lib ular
tomirsimon rudalarning parchalanishi hisobiga hosil bo’lgan.
Elyuvial sochma rudalar tomirsimon rudalarning yuzaga chiqishi yoki
ulardan qutulish natijasida hosil bo’ladi. (Vohidov)