Mundarija Kirish I bob. Valyuta riskining moxiyati, turlari va uning boshqarish usullari

Kurs ishi ob’ekti va predmeti. Ushbu kurs ishining ob‘ekti bo‘lib valyuta riskini sug’urtalashning zamonaviy usullari hisoblanadi. Kurs ishining predmeti bo‘lib esa O‘zbekiston Respublikasida valyuta siyosatini olib borishda yuzaga keladigan moliya munosabatlari hisoblanadi.

Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Mamlakatimizda Valyuta riskini sug’urtalashning zamonaviy usullarini asta-sekinlik bilan tadbiq qilish. Shundan kelib chiqib xalqaro moliya munosabatlari barqarorligini ta‘minlashda valyuta siyosatini oqilona olib boorish yuzasidan ilmiy asoslangan tavsiyalar ishlab chiqish hamda amaliy takliflar berish tadqiqotning asosiy maqsadini tashkil qiladi.
Kurs ishining asosiy masalalari. Kurs ishining aosiy masalasi bu xalqaro moliya munosabatlarida Valyuta riskini sug’urtalashning zamonaviy usullari siyosatining ahamiyati va O`zbekiston Respublikasining xalqaro moliya munosabatlaridagi ishtirokini o‘rganish hisoblanadi


I BOB. Valyuta riskining moxiyati, turlari va uning boshqarish usullari.


1.1 Valyuta risklari tushunchasining iqtisodiy mohiyati va turlari
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning uzoq yillar mobaynidagi tajribasi asosida tovarlar va xizmatlar, ekvivalent qiymatlar bilan o’zaro almashinishning o’zaro manfaatli shakllari shakllandi.
Xalqaro savdo-kredit va to’lov munosabatlari hamma vaqt valyuta hisob-kitoblari bilan qamrab olingan. Bu degani, tashqi iqtisodiy faoliyatning sub’ekti hisob-kitoblarni uning uchun xorijiy hisoblangan valyutada amalga oshiradi.
Xalqaro shartnomani amalga oshirish davrida, bir qator iqtisodiy omillarning ta’siri ostida shartnomadagi valyuta kursi boshqa valyutalar kursiga nisbatan o’zgarishi kuzatiladi. Bu esa o’z navbatida shartnomada ishtirok etuvchi taraflarning ma’lum bir yo’qotishlariga olib kelishi mumkin.
70-yillarning boshidan barcha davlatlarning erkin suzadigan kurslar rejimiga o’tishi, tashqi iqtisodiy munosabatlar sohasida sezilarli salbiy oqibatlarga olib keldi. Boshqacha qilib aytganda, jahon bozorida valyuta kurslarining erkin suzish sharoitida iqtisodiy muvozanatsizlik kuchaydi.
Valyuta riski deganda, tashqi iqtisodiy faoliyat jarayonida ayirboshlash kurslarini o’zgarishidan yoki boshqa turli valyuta operatsiyalarini amalga oshirilishida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan yo’qotishlar (yoki daromad olish) tushuniladi. Valyuta risklarining yuzaga kelishining asosiy sababi – valyuta kurslarini o’zgarishi hisoblanadi¹.
Valyuta risk tijorat riskining bir ko’rinishi bo’lib, xalqaro moliya munosabatlari ishtirokchilari faoliyatida yuzaga keladi.
Valyuta risklari xorijiy valyutalarni turli xil kurs asosida sotish va sotib olish jarayonlarida muayyan zarar sifatida ifodalanadi. Valyuta risklari bank operatsiyalari bozorining baynalmilallashuvi, transmilliy korporatsiyalar va moliyaviy tashkilotlarning tashkil etilishi hamda ular faoliyatining diversifikatsiyalashuvi bilan bog’liq bo’lib, valyuta kurslarining keskin tebranishi natijasida pul yo’qotishlari holatini yuzaga keltiradi. Bunda valyuta kurslarining bir-biriga nisbatan o’zgarishi bir qator omillar ta’siri orqali sodir bo’ladi: jumladan, valyutalarning ichki qiymati o’zgarishi bilan bog’liq pul oqimlarining mamlakatlar o’rtasida doimiy ko’chib yurishi, spekulyatsion operatsiyalarning rivojlanishi va boshqalar.
Istalgan valyutani tavsiflovchi asosiy omil bo’lib, rezident va norezidentlarning valyutaga bo’lgan ishonch darajasi hisoblanadi. Valyutaga bo’lgan ishonch murakkab ko’p omilli mezon bo’lib o’z ichiga mamlakat iqtisodiyotining ochiqlik darajasi, iqtisodiyotning erkinlashuvi va almashinuv kursi rejimi, mamlakat savdo balansi holati, asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar holati va istiqbolda mamlakat rivojlanishining barqarorligiga investorlarning ishonchi kabi bir qator ko’rsatkichlarni qamrab oladi.