Mundarija kirish I. Bob qishloq xo‘jaligi korxonalarida ishlab chiqarish infratuzilmasining o‘rni

1.2 Qishloq xo‘jaligi korxonalarida ishlab chiqarish infratuzilmasi
Qishloq xo'jaligining ishlab chiqarish, ijtimoiy infratuzilmasi va uni boshqarish Qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishiga xizmat ko'rsatuvchi infratuzil- maning o'rni va ahamiyati beqiyosdir. Chunki, qishloq xo'jalik mahsulotlari yetishtirishning barcha jarayonlarida, jumladan, yerni ekin ekishga tayyorlash (yerni tekislash, shudgorlash), urug'ni yerga qadashdan boshlab, zarur agrotexnik tadbirlar o'tkazish, yetishtirilgan mahsulotlarni yig'ib-terib olish va boshqa bo'ladigan jarayonlarda turli servis xizmatlari ko'rsatilyapti. Ishlab chiqarish infratuzilmasi ishlab chiqarish mablag'lari hamda ulaming uzoq muddat ishlashini ta’minlaydigan tarmoqlami o'z ichiga oladi. Ishlab chiqarish infratuzilmasi tarkibiga bevosita qishloq xo‘jaligiga xizmat qiluvchi tarmoqlar: ishlab chiqarishga yo'naltirilgan transport, ta’mirlash ustaxonalari, ombor xo'jaliklari, kommunikatsiya tizimi va telegraf, aloqa, elektroenergiya uzatish liniyalari, texnik xizmat stansiyalari, ilmiy ishlab chiqarish laboratoriyalari, hisoblash markazlari kiradi. Ishlab chiqarish infratuzilmasining shakllanishiga ko'pgina omillar ta’sir etadi. Ularning ichida tuproq-iqlim sharoiti, hudud relyefi, suv bilan ta’minlanishi, yer hududi konfiguratsiyasi, yo'l holati, korxo naning joylashishi, ishlab chiqarish obyektlarining joylashishi, qo'lla- nilayotgan texnologiyalar, ishlab chiqarishning ixtisoslashishi darajasi muhim ahamiyatga ega.
Ijtimoiy infratizmaning asosiy vazifasi qishloq aholisining ijtimoiy-maishiy sharoitlarini kelgusida yaxshilash hisoblanadi. Ijtimoiy turmushga ta’sir o'tkazuvchi infratuzilmaning asosiy jihat- lariga quyidagilar kiradi:
— ishlab chiqaruvchi kuchlami oqilona joylashtirish;
— aholi mehnat faolligi ko'lamini kengaytirish;
— mehnat resurslari safarbarligini tartibga solish;
— bo'sh vaqt fondini boyitish va undan foydalanish shart-sharoitlarini yaxshilash uchun imkoniyat yaratish;
— ishchi kuchini takror ishlab chiqarishga ta’sir etish.
Ijtimoiy infratuzilma murakkab vazifalar tizimidan iborat bo'lib, unda barcha unsurlar o'zaro bog'langanki, ulardan birining rivojla- nishdan ortda qohshi, boshqalaridan samarasiz foydalanishga sabab bo'ladi. Shu boisdan mintaqa ijtimoiy infratuzilmasining majmuaviy tarzda rivojlanishini ta’minlash muhim vazifadir. Qishloq xo'jaligi korxonalarining samaraii mehnat jarayonida bo'lgani kabi, ishlovchi kuchini takror ishlab chiqarishda ham zarur shart-sharoitlar yaratishni talab etadi. Bu vazifani bajarishga ijtimoiy infratuzilma bo'limlari va xizmat sohalari yo'naltirilgan. Ijtimoiy infratuzilma o'zida mehnat jarayonida ishlovchilarni samaraii faoliyat yuritishi uchun zarur shart-sharoitlami yaratishga yo'naltirilgan jamiyat ishlab chiqarish kuchlarining bir qismini aks ettiradi. Ijtimoiy infratuzilmaning asosiy vazifasi qishloq aholisining ijtimoiy-maishiy sharoitlarini kelgusida yaxshilash hisoblanadi. Ijtimoiy infratuzilma sohalari mahsulot yaratishda bevosita ishtirok etmaydi, lekin ular ishlab chiqarish jarayonining me’yoriy rivojlanishi uchun shart-sharoitlarni ta’minlaydilar. Ijtimoiy infratuzilmaning aharniyati shundaki, u ishlab chiqarish ning zarur malakali kadrlarga bo'lgan talabini qondirishni tartibga soladi, kadrlarni takror ishlab chiqarishga va qishloq xo'jaligiga bog'lanib ketishiga ko'maklashadi, mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligini ta’minlaydi. Ijtimoiy infratuzilma bo'limlari nafaqat korxona, balki ulaming oila a’zolari kommunal-maishiy talablarini qondirish uchun ham shart- sharoitlami yaratishda qatnashadi. Ijtimoiy infratuzilma obyektlarini tashkil etish va maqsadga muvofiq ishlab turishi ular joylashgan qishloq xo'jalik korxonasining iqtisodiy rivojlanganlik darajasiga bog'liq bo'lib qolmoqda. Xo'jaliklar ijtimoiy infratuzilma bo‘limlarini shakllantirishga zarur moddiy, pul va mehnat resurslarini ajratadilar. Ijtimoiy injratuzilmaning tarkibi va tuzilishi. Qishloq xo'jaligida ijtimoiy infratuzilma obyektlariga kommunal uy-joy xo'jaliklari, tibbiyot va maktabgacha tarbiya muassasalari, umumiy ovqatlanish tashkilotlari, o'quv-ishlab chiqarish kombinatlari, mehnat muhofazasi bo'yicha xizmat sohalari, sport-sog'lomlashtirish tashkilotlari, ishlovchi - xizmatchilarga xizmat ko'rsatuvchi transport, aloqa va axborot xizmati bo'limlari kiradi. Maqsadli yo'nalishi, shakllanish manbayi, hududiy joylashuvi va ishlab chiqarish jarayonida qatnashishiga ko'ra, ijtimoiy infratuzilma obyektlari xizmat sohalarini 2 guruhga bo'lish mumkin. Birinchi guruhga korxonalar hisobidan barpo etilgan xo'jalik bo'limlarida joylashgan va mehnat sharoitlari, texnika xavfsizligi va ishlab chiqarish jarayonida ishlovchilaming hordiq olishini, sharoitlarni yaxshilashga qaratilgan obyektlar tegishlidir. Bu guruh tarkibiga brigadalardagi va chorva mollari fermalaridagi maishiy inshootlar, bo‘limlardagi umumiy ovqatlanish punktlari (bufetlar, oshxonalar), sog‘liqni saqlash, madaniyat va hordiq obyektlari (profflaktoriylar, vrach kabinetlari, o'quv zallari va boshqalar), yong‘inga qarshi punktlar kiradi, Ular chorvachilik majmualariga, fermalariga, ustaxonalariga, traktor parklariga, dala stansiyalariga joylashtiriladi. Ikkinchi guruhga qishloq xo'jalik korxonalarining aholi punktlariga joylashgan, aholining kommunal uy-joy talablarini qondirish uchun mo'ljallangan va qoida bo'yicha davlat resursiari hisobiga va katta korxonalar va agrosanoat uyushmalarining maxsus vositalari hisobiga tashkil etilgan ijtimoiy infratuzilma obyektlari, maishiy xizmat ko'rsatish korxonalari, sog‘liqni saqlash, sport, maktab va maktabgacha tarbiya muassasalari, madaniyat uylari va klublar, savdo korxonalari taalluqlidir. Ijtimoiy infratuzilmaning ushbu obyektlari qishloq joylaridagi aho- lining, mehnat sohasidagi va ijtimoiy ahvolidan qat’i nazar ham- masiga xizmat ko‘rsatishga yo'naltirilgan. Ijtimoiy infratuzilma qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining xususiyatlarini aks ettiradigan o‘ziga xos jihatlarga ega. Ijtimoiy infratuzilma obyektlari qishloq xo‘jaligi korxonalari resurslari va qishloq aholisi pul mablag'lari yoki davlat investitsiyalarini yashash joylari, bolalar bog‘chalari, maktablar, shifoxonalar, aloqa tarmoqlari va boshqa qurilishlarga samaraii sarflash orqali barpo etiladi.
Bozor infratuzilmasi — mahsulot (xizmatlar) ishlab chiqa- ruvchini iste’molchi bilan yagona bozor makonida birlashtirib, ishlab chiqarish va iste’mol ко ‘lamlari o'rtasidagi ziddiyatni bartaraf etuvchi va uning barcha ishtirokchilari o‘z oldilariga qo ‘ygan maqsadlariga erishishlarini ta ’minlovchi muassasalar hamda vositachilik tarkiblari tizimidir.Bozor munosabatlarini shakllantirishni tegishli muhitsiz, tovar- pul va mehnat resurslari bozorlarida xo'jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasida o‘zaro aloqani ta’minlashi kerak bo'lgan infratuzilmasiz tasawur etib bo'lmaydi. Moliya, bank-kredit tizimlari bilan bog'liq masalalarni hal qilish, sug'urta, auditorlik, yuridik va konsalting firmalari hamda kompaniyalarini, biija tizimini yaratish zarur. Bozor infratuzilmasining asosiy maqsadi tovar va xizmatlarni ishlab chiqanjvchilardan iste’molchilarga yetib borishi va ulaming ehtiyojlarini qondirish borasida qulay sharoitlar yaratish orqali iqtisodiy tizimning samaraii faoliyat yuritishini oshirishga qaratilgan. Bozor infratuzilmasi respublikada vujudga kelayotgan umummilliy va mintaqaviy bozorlarning ishlashini, davlatlararo iqtisodiy munosa- batlaming tartibga solinishini ta’minlaydi.
Agrar tarmoqda bozor infratuzilmasi barcha tarmoqlar o'rta- sida amalga oshiriladigan ishlab chiqarish, taqsimot, ayirboshlash va iste’mol o'rtasidagi munosabat- larai bog'lab, iqtisodiyotda moddiy, moliyaviy va axborot zaxirala- rining aylanishini tezlashtirib, ishlab chiqarishning samarador ligini oshishini ta’minlaydi. Infratuzilma iqtisodiy-huquqiy, savdo - vositachilik, moliya-kredit, tashqi iqtisodiy va axborot xizmatlari ko'rsatishda ishtirok etib, qishloq xo'jaligi subyektlarining iqtisodiyotdagi barcha subyektlar bilan moddiy va moliyaviy resurslar harakatini bog‘lovchi bog'in bo'lib xizmat qiladi.