Mundarija Kirish I. bob. Eksergiyaning nazariy asoslari

1-rasm. Eksergiyaning fizik ma’nosi²

S_o-holat va tarkibini barcha parametrlari bo’yicha atrof-muhit bilan termodinamik muvozanatda bo’lgan sistema holati; S₁,S₂,S₃,S_k-sistemani joriy holati; L₁,L₂,L₃,L_k- jarayon ishi.

Bu hollarda olinadigan maksimal ish turli belgilanishlarga ega bo’ladi,
lekin undan keyingi foydalanishda, belgi muhim ahamiyatga ega bo’lmaydi, faqatgina ishning absolyut qiymati (sistema eksergiyasi) muhim ahamiyatga ega. SHunday qilib, sistema barcha parametrlari bo’yicha, haroratdan tashqari, atrof-muhit bilan termodinamik muvozanat holatida bo’lsa, t_o=20^oC bo’lganda, harorati +60 ^oS bo’lgan sistema eksergiyasi harorati minus -20^oS b eenergiyao’lgan sistema eksergiyasiga teng bo’ladi. Bosim uchun huddi shunday o’xshash holat kuzatiladi:
-entropiya bilan tasiflanmaydigan eksergiya (mexanik, elektrik va hokazo) energiyaning o’zini qiymatiga teng bo’ladi;
-entropiya bilan tavsiflanuvchi eksergiya ( ichki energiya; nurlanish energiyasi, kimyoviy energiya).
O’z navbatida entropiya bilan tasniflanuvchi eksergiya quyidagi turlarga bo’linadi:

• 
  termomexanik (fizikaviy), kimyoviy (nolь energiya) va nurlanish eksergiyasidan tashkil topgan yopiq hajmdagi modda eksergiyasi;
  
• 
  termomexanik va kimyoviy eksergiyadan iborat modda oqimi eksergiyasi;
  
• 
  issiqlik oqimi eksergiyasi va nurlanish eksersidan iborat energiya oqimi eksergiyasi.
  
• 
  SHunday qilib sistema tarkibida atrof-muhitda N₂O ko’rinishida bo’lgan N₂ bo’lsa, sistema eksergiyasiga N₂ni N₂O holatiga o’tishida hosil bo’lgan ishni qo’shish kerak.
  

I.2. Eksergiya turlari
Eksergiyani entropiya (mexanik, elektr, yadro va boshqalar) bilan tavsiflanmagan jarayonlarning eksergiyasiga ajratish mumkin, bu esa ushbu jarayonlardagi energiyaning (masalan, kinetik) o'zgarishiga teng , va entropiya bilan xarakterlanadigan jarayonlarning termodinamik eksergiyasi. Bunday jarayonlar uchun eksergiya termodinamik tizimning texnik ko'rsatkichlarining o'lchovidir.
Eksergiyaning quyidagi komponentlari ajratiladi :

• 
  mexanik (deformatsiya), bosimga qarab;
  
• 
  termal , haroratga qarab;
  
• 
  konsentratsiya , tizimdagi va atrof-muhitdagi moddalar kontsentratsiyasining farqiga qarab; reaktsion , tizim moddalari va atrof-muhit o'rtasidagi kimyoviy reaktsiyalar ehtimoli tufayli.
  

Termodinamik eksergiya termodinamik jarayonlarning tabiatiga ko'ra (ochiq va tsiklik) yoki bu jarayonlar sodir bo'ladigan termodinamik tizimlarning turiga ko'ra eksergiya turlariga bo'linadi . Jarayonning tabiati bo'yicha tasniflanganda, ular:

• 
  eksergiyaning mexanik va issiqlik komponentlaridan tashkil topgan termomexanik eksergiya (issiqlik deformatsion eksergiya, fizik eksergiya;
  
• 
  energiya oqimining eksergiyasi (issiqlik oqimining eksergiyasi, issiqlik eksergiyasi , issiqlik eksergiyasi ;
  
• 
  kimyoviy (nol) eksergiya , eksergiyaning konsentratsiya va reaksiya komponentlaridan tashkil topgan;
  
• 
  radiatsiya eksergiyasi ;
  

Termodinamik tizimlarning turiga ko'ra eksergiya turlarini tasniflashda ular ushbu tizimlarda ishchi suyuqlik va atrof-muhitga qo'shimcha ravishda qo'shimcha energiya manbalari qabul qiluvchilarning mavjudligi yoki yo'qligidan kelib chiqadi va farqlanadi.
Ishchi jismning hajmidagi eksergiya (yopiq hajmdagi moddaning eksergiyasi, doimiy massadagi ishchi jismning oqimsiz eksergiyasi, qoʻzgʻalmas jismning eksergiyasi, yopiq tizimning eksergiyasi);
ishchi suyuqlik oqimidagi eksergiya (oqimning eksergiyasi , moddalar oqimining eksergiyasi , ishchi suyuqlik oqimining eksergiyasi ;
qo'shimcha energiya manbalari qabul qiluvchilari bo'lgan tizimlarda energiya oqimining eksergiyasi.