Mundarija Kirish I adabiyotlar sharxi II asosiy qism

2.3.Oqsillarning sturkturasi,turli kasalliklar sabab o`zgarishi Oqsil strukturasini o‘rganish usullari. . Oqsillarni gomogen holda ajratib olish ularning birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va to‘rtlamchi strukturasini o‘rganishga imkoniyat tug'diradi. Oqsilning aminokislota tarkibini aniqlash uchun oqsil tola aminokislotalargacha gidroliz qilinadi va analizatorlar yordamida aminokislotalar tekshiriladi. Oqsilning ikkilamchi strukturasini esa izotop almashinish usuli, ultrabinafsha va infraqizil spektrosko'p usullari yordamida aniqlanadi. Bu usullar polipeptid zanjirni spirallanish darajasini aniqlashga imkoniyat beradi. Oqsilning uchlamchi va to'rtlamchi strukturasi elektron mikrosko‘p va rengenostruktur tahlil yordamida aniqlanadi. Oqsillaming tarkibi va strukturasi yetarli o‘rganilmaganligi sababli ularning ayrim belgilariga qarab, ajratib olingan manbaiga qarab nomlangan. Fizik-kimyoviy xossalariga, struktura va funksiyasiga qaraboqsillar sinflanadi. .

Oqsillar molekula shakliga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo'linadi: . 1.Globulyar oqsillar - suvda yaxshi eruvchan. . 2.Fibrillyar - suvda erimaydigan oqsillar. . Oqsillarning biologik xossasini birlamchi strukturaga bog‘liqligi Oqsillarning spetsifiklik va biologik xossasi ularning birlamchi strukturasiga bog'liq bo‘ladi. Agar birlamchi strukturadagi birorta am inokislota q oldig ‘i o 'rniga boshqa am inokislota qoldigi almashtirilsa, oqsillarning spetsifiklik va biologik faolligi yo‘qoladi, funksiyasi va xossasi o'zgaradi.Masalan: gemoglobin tarkibi aminokislota qoldig'idan tashkil topgan bo‘lib, shundan bitta aminokislota qoldig'i o‘rniga boshqa aminokislota almashtirilganda gemoglobin kislorod tashish xossasini yo'qotadi. Bu esa anemiya (kamqonlik) kasalligiga olib keladi. Eritrotsitlar sferik shakldan o ‘roqsimon shaklga o‘tadi. Molekulasi 5250000 aminokislota qoldig'idan iborat bo‘lgan virus oqsilining uchta aminokislotasi almashtirilsa zararsiz virus оlimchaqiruvchi virusga aylanadi.

2.2 4-rasm oqsil manbalari

Oqsillarning denaturatsiyasi: Qaytar va qaytmas denaturatsiya Oqsillarni tabiiy xossalarini (eruvchanlik, elektroforez harakati, fermentativ, gormonal, immunofaollik) turli fizik va kimyoviy ta’sirlar natijasida buzilishiga (yo'qolishiga) denaturatsiya deyiladi.Denaturatsiya natijasida oqsil molekulasining fazoviy konform atsiyasi, ya’ni ikkilam chi, uchlamchi va to ‘rtlam chi strukturasi buziladi, ammo birlamchi strukturasi saqlanib qoladi. Denaturatsiya natijasida oqsilning peptid zanjiri uzilmaydi, asosan disulfid va vodorod bogiari uziladi. Denaturatsiya o‘z yo‘nalishiga binoan ikki xilga boiinadi: qaytar va qaytmas. Qaytmas denaturatsiya ta’sir etuvchi omil ta’siridan so‘ng oqsil o ‘z nativ strukturasini tiklay olmaydi. Masalan: tuxum oqsili qaynatilgandan so‘ng, kuchli kislota yoki ishqor ta’sir etilganda sodir bo`ladi. Qaytar denaturatsiya deb ta’sir etuvchi omil ta’sirini to'xtatgan holatimizda oqsil o‘z tabiiy xususiyatlarini tiklaydi. Masalan: neytral tuzlar ta’sirida oqsil eruvchanligi yo‘qolib cho'kmaga tushadi. So‘ng dializ usulidan foydalanib tuzni yo‘qotsak, oqsil qayta xossalarinitiklab,eruchanligi tiklanadi. Oqsillarni denaturatsiyalovchi omillar ikkiga bo`linadi: .