Mundarija kirish 5

Inson organizmiga elektr tokining ta`siri. Elektr qurilmalarini ishlatishda izolyatsiya shikastlanishi natijasida mashina korpusi kuchlanish ostida kolib,odam unga tegib ketginida elektr toki uradi.
Odam tanasi orqali utgan elektr toki termik, elektr va biologik taosir ko`rsatadi.
Tokning termik ta`siri terining ayrim joylarini qo`yishida, kon tomirlari, kon, yurak, miya va boshqa aozolarining yuqori xaroratgacha kizishida nomoyon bo`ladi.
Tokning elektr ta`siri kon va boshqa organik suyukliklarning parchalanishida namoyon bo`ladi. Oqibatda ularning fizik – kimyoviy tarkibi buziladi.
Tokning biologik ta`siri organizmning tirik to’qimalari yalig’lanishi va asabiylashida namoyon bo`ladi. Bunda mushaklar, shu jumladan, yurak va upka mushaklari ixtiyorsiz ravishda tortishib qoladiyu, natijada organizmda xar – xil bo`zilishlar ruy berishi, masalan, nafas olish va kon aylanish organlarining ishi bo`zilishi yoki xatto batamom tuxtab qolishi mumkin.
Elektr toki ta`sirining bu turlari shikastlanishining ikki turini keltirib chikaradi. Elektr toki shikastlanishi va elektr toki urishi.
Elektr toki shikastlanishi bu, elektr toki yoyi ta`siri etishi natijasida organizmning ayrim joylaridagi to’qimalarning yakkol shikastlanishidir. Elektr toki shikastlanishning kuydagi turlari bilan farklanadi: elektr tokidan qo`yish, elektr izlari, tarining metallanishi va mexaniq shikastlanishlar.
Elektr izlari tok taosir etgan odamning tanasi sirtida aniq ko`rinib turadigan kulrang yoki och sariq rangdagi dog’lardir.
Izlar, tirnalishlar, kichik jaroxatlar kesiklar yoki latlar ko`rinishida bo`ladi.
Terining shikastlangan qismi qadoq singari qattiqlashib qoladi.

Terining matallanishi elektr yoyi ta`sirida erigan metall mayda zarrachalarning terining ustki qatlamiga kirib qolishidir.

Bu xodisa, masalan, qisqa tovushlarda, kuchlanish ostida bo`lgan ajratgich va rubiliniklarni tarmoqdan uzatayotganda ro’y beradi.
Mexanik shikastlanishlar odam orqali o’tayotgan tok ta`sirida mushaklarning ixtiyorsiz ravishda keskin tortishib qolishi oqibatida yuz beradi. Natijada teri, qon tomirlari va asab tuqimalari uzilishi, shuningdek bo’yinlar chiqishi va xatto suyaklar sinishi mumkin.
Elektr toki urishi deganda, organizm orqali elektr toki o’tganida tirik tuqimalarning asabiylashishi natijasida mushaklarning ixtiyorsiz ravishda tortishib qolishi tushuniladi.
Elektr toki ta`sirining oqibati qator omillar ;

Odamdan utayotgan tok kuchi va uning ta`siri etib turishi vaqtiga o`tish yo`liga, tarmoq kuchlanishiga, odam tanasining karsxiligiga, tok turi va chastotasiga hamda organizmning o`ziga xos xususiyatlariga boliq.

Elektr qurilmalarida qo`llaniladigan kuchlanishlar odamlarni shikastlash xavfi darajasiga ko`ra uch turga; past volt -12 va 42 V, o’rta - 42 dan 1000 V gacha hamda yuqori – 1000 dan ziyod kuchlanishlarga ajratiladi. Past voltli kuchlanish shartli ravishda xavfsiz xisoblanadi, ammo muhitga bog’liq ravishda bunday kuchlanish ham xavf tug’dirishi mumkin.
Odam tanasidan o’tuvchi tokning qiymati bosh omil bo`lib, shkaslanish oqibati unga bolikdir: tok kancha katta bulsas, uning ta`siri shuncha xavfli bo`ladi.Odam o`zi orqali utayotgan 50 Gts chastotali va nisbatan kichik 0,5-1,5 mA qiymatli tokni seza boshlaydi. Bu tok sezilarli tok deb ataladi. U odamni shikastlamaydi, shuning uchun xavfsiz xisoblanadi.
Tok kuchi kattalashib borgani sari og’riqni sezish ortib boradi. 10—15mA /50 Gts li tok mushaklarning kuchli va juda og’riqli tarzda tortishib qolishiga olib keladi, odam bunday tortishishlarni yenga olmaydi, ya’ni tok o’tayotgan qismiga
tegib turgan qo`lni tortib ololmaydi, simni o`zidan olib tashlay olmaydi va xuddi tok o`tkazuvchi qismiga yopishib kolgandek bo`ladi. Bunday tok qo’yib yubormaydigan tok deyiladi.