Mundarija kirish. 3 Xom ashyo mahsulotlarining tavsifi Tayyor mahsulot tavsifi. 12 Jarayonning fizik kimyoviy asoslar Texnologik sxema bayoni 18 Texnologik hisob

8.Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish.

Hozirgi kunda barcha ishlab chiqarish birlashmalarining katta quvvatga ega bo’lgan liniyalarini avtomatik ravishda masofadan turib boshqarishni talab etmoqda.

Ko’p yillik tajribalar shuni ko’rsatadaki, avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarni (A. B. T.) sanoat korxonalariga joriy etish ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdrini 5 – 7 % oshirish, zahira xom – ashyo miqdorini 20 – 25% qisqartirish, mablag’lar almashuvini 16 – 18% ga kamaytirishni imkonini berdi.
Ishlab chiqarish korxonalarida avtomatlashtirilmagan boshqarish sistemalarining yaratishdan ishlab chiqarish birlashmalariga joriy etishdan asosiy maqsad iqtisodiy masalalarini o’z ichiga olgan ma’muriy boshqarish sistemasini ko’pgina emas, balki korxona ishini optimal rejalashtirish va operativ boshqarish texnologik qurilmani ish rejimlarini optimallashtirish, shuning kimyoviy texnologik jarayonlarni fazoviy o’zgarishlarini (bosim, harorat, sarf, sath va boshqalar) rostlash kabi muammolarni yig’indisini hal etishdir.
Avtomatik – texnologik jarayonlarni, odamning bevosita ishtirokisiz boshqarishda nazorat – o’lcha asboblari, rostlagichlar va boshqa qurilmalrni qo’llashdir.
Ishchilarning texnologik jarayonida ishtirok etish darajasiga ko’ra avtomatlashtirish quyidagi turlarga bo’linadi: avtomatik nazorat, avtomatik rostlash, avtomatik boshqarish.
Avtomatik nazorat – texnologik jarayonlarning hozirgi holati haqida operativ ma’lumot olish va uni qayta ishlash uchun kerakli bo’l’gan sharoitni ta’minlaydi.
Avtomatik rostlash - texnologik jarayonning berilgan parametrlari avtomatik rostlagichlar yordamida saqlanadi. Bundan operatorlar avtomatik rostlash sistemasi (A. R. S.) ning to’g’ri ishlashini kuzatib turadi.
Avtomatik boshqarish – texnologik jarayonlarni berilagn ketma – ketlikda avtomatik ravishda amalga oshirish hamda boshqarish obyektiga ma’lum ketma – ketlikda ta’sir ko’rsatishdir. Shu nuqtai nazardan ham olib qaralsa, avtomatlashtirish hozirgi davrning yutuqlari hisoblanadi.
Nitrat kislota ishlab chiqarish AK – 72M agregatini avtomatik nazorat qilish, markaziy boshqarish bo’limidan olib boriladi. Kelayotgan har bir ma’lumotlar operatorlar tomonidan kuzatiladi va boshqariladi. Bu esa qurilmalarni bir me’yorda sihlashga va to’xtab qolmasligiga sabab bo’ladi.
Avtomatik boshqarish sxemasi o’zaro bir – biriga bog’liq bo’lgan alohida parametrlarni boshqarishni o’z ichiga oladi. Bular quyidagilar:

• 
  agregatga kelayotgan ammiak va havoning miqdorini boshqarish;
  
• 
  apparatdagi katalizator to’rlarida bosimni boshqarish;
  
• 
  qozonga kelayotgan ta’minot suvi va qaozon – utilizatorlarida berilayotgan, qizdirilayotgan bug’ni miqdoriy nisbatini boshqarish;
  
• 
  agregatga truba – kompressor orqali uzatilayotgan nitroza gazlariga qo’shimcha havo berishni ammiak miqdori bo’yicha avtomatik boshqarish;
  
• 
  agregatga kelayotgan ammiak bo’yicha absorbsion minorasiga berilayotgan kimyoviy toza suvni va kondensat sharbat bug’ini avtomatik boshqarish va hokazolardan iborat.
  

Nitrat kislota ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan havo kontakt apparatiga berishdan oldin ikki pog’onali dag’al va mayin filtrlarda tozalanadi. Filtrlarning har bir pog’onasida qarshilik o’lchanadi va iflosliklar aniqlanadi. Bu filtrlarning ishchi qarshiligining miqdori 350 mm.sim.ust (350^.10^-5 MPa) dan ortmasligi kerak. Tozalangan havo kompressorga so’riladi. Kompressorning unumdorligi avtomatik ravishda rostlab turiladi. Kompressorlarda asosan havoni 0,25 – 0,37 MPa bosimgacha siqiladi va harorat 130 – 205^oC gacha ortadi. Texnologik rejim bir me’yorda bo’lgan havo kontakt apparatiga beriladi. Bir vaqtning o’zida nitrat kislota ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan suyuq ammiak ombordan 1,4÷1,6 MPa bosim ostida so’rib olinadi va bug’latgichga beriladi.
Bug’latgichdagi ammiakning sathi avtomatik ravishda rostlab turiladi. Bug’latgichlarda suyuq ammiak tarkibidagi ammiakni suv va moy to’planib qolishini oldini olish maqsadida suyuq ammiak doimiy ravishda idish E33 ga berib turiladi va bug’ yordamida bug’latib turiladi. Idish E33 da doim sath o’lchanib turiladi, maksimal sath 900 mm va 200 mm, agar sath 1500 mmdan ortib ketsa, avtomatik ravishda signal beriladi. Bug’latilgan ammiak kontakt apparatiga berilishidan oldin dag’al va mayin filtrlarda tozalanib,agar daz holidagi uzellar ichida buzilishi bo’lsa, ammiakni uztish darhol to’xtatiladi.
Ammiak va havo kontakt apparatining yuqori qismida aralashtiriladi. Aralashma portlash muhitiga yaqin bo’lganligi uchun ham yuqori qismida aralashtiriladi. Aralashma tarkibidagi ammiak miqdori 9,6 – 10,5% dan ortmasligi kerak. Hosil bo’lgan ammiak – havo aralashmasi qurilmani katalizator qismiga o’tishdan oldin qurilma ichki qismida joylashgan filtrdan mayin tozalanadi.
Filtrlarda tozalangan aralashma tarkibidagi moy miqdori 0,5 mg/nm³ dan ortmasligi kerak.
Tozalangan ammiak – havo aralashmasi, azot – vodorod bilan qizdirilgan platinali katalizator to’rlarida oksidlanish natijasida harorat 850 – 880^oC gacha ko’tariladi. Qurilmadagi bosim 0,25 – 0,37 MPa bo’lishini avtomatik ravishda boshqarish kerak.
Hosil bo’lgan nitroza gazlari qaozon – utilizatorlarida bosim 4,4 – 4,6 MPa suv sathi avtomatik tarzda rostlab turiladi, 1,2 LJRe – 102 va 1,21KreAS – 103 tomonidan boshqariladi.
440 – 450^oC haroratli nitroza gazlari ekanamayzrda sovutiladi, keyingi bosqichlarda ham nitroza gazlarining harorati, bosimi sathi avtomatik ravishda boshqariladi.
40 – 50^oC haroratgacha tushirilgan nitroza gazlari absorbsion kolonnasidan pastki qismiga beriladi.

Absorbsiyaga kelayotgan nitroza gazlari induktiv sarf o’lchagichidan o’tib, qurilmaga keladi. Agar gaz sarfi ko’payib ketsa, EyuK ko’payadi. Bu signalga aylantirilib, rostlash blokiga o’tkaziladi.

U yerda komanda hosil bo’lib, rostlovchi klapanni ijro etuvchi mexanizm holatini o’zgartirish uchun normallashgan havo bosimi yuboriladi. Gaz absorberda tozalanib chiqib ketadi. Absorbent apparatining kub qismida yig’ilib, nasos (3) yordamida sovutgich (4) orqali absorberning tepa qismidan beriladi. Absorberning kub qismining sathi elektromagnit sath o’lchagichi yordamida sathning holati haqida signal rostlash blokiga uzatiladi. U yerda tegishli komanda pnevmo signal sifatida rostlash klapiniga berilib, klaoin yordamida sathning holati tiklanadi. Masalan: klapin bir oz yopilgandan keyin absorbent sarfi kamayadi. Bu haqidagi komanda quyidagi amalni bajaradi, ya’ni absorbent harorati kamayadi. Natijada sovutgichdan chiqishidagi termopara shunga yarasha signal hosil qiladi. Bu signal rostlash blokiga berilib, u yerdan sovutuvchi agent sarfini signali hosil bo’ladi. Absorbent konsentartsiyasi me’yoriga yetganda, bu haqidagi signalni avtomatik рН metr datchigi qabul qiladi. Elektr signal QJ o’zgargichiga beriladi. U yerdan priborga uzatilib, bu haqidagi signal ham beriladi. Natijada avtomatik rostlashning keyingi bosqichi, ya’ni absorberning tubidan chiqa boshlaydi.