Mundarija kirish. 3 Xom ashyo mahsulotlarining tavsifi Tayyor mahsulot tavsifi. 12 Jarayonning fizik kimyoviy asoslar Texnologik sxema bayoni 18 Texnologik hisob

5.Texnologik sxema bayoni

Suyuq holdagi ammiak 1,4 1,6 MPa bosimda AK- 72 M tsexining T₂ isitgichiga keladi. T₂ isitgichdan 2ta bo^,lib, 85% ammiak birinchi isitgichda, qolgan 15% I esa 2- isitgichda bug^’ holiga keltiriladi. T₂ isitgichi absorbtsion kolonnadagi issiqlik hisobiga ammiakni bug^,latadi .So^,ngra ikkita parallel joylashgan F₄ filtridan o^,tadi. Bu erda ammiak mexanik quyqa va moylardan tozalanadi va T₅ isitgichiga beriladi. T₅ isitgichida bug^,holidagi NH₃ 75-120^oC li havo yordamida qizdiriladi. Bunda ammiakning temperaturasi 70-120 ^oC ga yetishi kerak. Agar bu natijaga erishilmasa qo^,shimcha T₂₂₂ isitgichida qizdiriladi. 70-120 ^oC haroratdagi ammiak kontakt apparatini yuqori qismidan beriladi.

Shu bilan bir vaqtda havoni ham jarayonga tayyorlash ishlari olib boriladi. M10^A kompressor orqali havo so’rib olinib, F₁₁ tozalovchi filtrdan o^,tkaziladi. Bu tsexda qo^,shimcha ventilyator bo’lib yoz oylarida bundan ham foydalaniladi. Bunda T₄₀₂ havo sovitgichian o’tib, keyin F₁₁ filtrga boradi. Sababi T₄₀₂ havo sovitgichida sovishi kerak. Chunki issiq kunlarda temperature yuqori bo^,lib, havo tarkibidagi O₂ aktiv bo^,lmaydi. Sovigandan so^,ng aktivlashadi. F₁₁ filtrdan o^,tkazilgach, havo ham kontakt apparati P₁₂ ga beriladi. Natijada NH₃ havo aralashmasi hosil bo^,ladi. NH₃ havo aralashmasida ammiakning miqdori 9,5-10,5% bo^’lishi kerak.Agar undan ortib ketsa, portlash yuzaga keladi. Shuning uchun ammiak sarfi qattiq nazorat qilinadi. kontakt apparatini yuqori qismida aralashtirgich bo^,lib, NH₃ havo aralashmasi yaxshilab aralashtiriladi va katalizator qatlamlariga uzatiladi. Bunda quyidagi reaktsiya sodir bo’ladi:
4NH₃ + 5O₂ 4NO + 6H₂O +Q
Bu reaksiya 850-880 ^oC haroratda boradi. Reaktsiya uchun hech qanday issiqlik tashqaridan berilmaydi. Oksidlanih reaktsiyasi natijasida juda katta miqdorda issiqlik ajralib chiqadi. Ana shu reaktsiya issiqlikligi hisobiga jarayon uzluksiz davom etaveradi. Katalizator sifatida platina(Pt) va palladiy(Pl) ishlatiladi. Bu katalizatorlar jarayon uchun juda ham muhimdir.
Jarayon uchun kerakli bo’lgan NO hosil bo^,ladi. U absorbtsion kolonnaga borgunga qadar sovutiladi. Kontakt apparatining pastki qismida E₁₃ utilizator qozoni joylashgan. Dastlab ana shu yrda 250-260 ^oC li suv yordamida 350-360 ^oC gacha sovutiladi. Bunda gaz o^, z issiqligini suvga beradi. Natijada suvning haroratini 420-440 ^oCga yetadi va bug^, xoliga ơtadi. Bu bug’dan bug’ turbinasini aylantirishda foydalaniladi. Nitroz gazlarining temperaturasi sovutila boshlangandan so’ng, havo tarkibidagi kislorod aktivlasha boshlaydi. U NO gazini NO₂ ga aylantira boshlaydi.
2NO + O₂ 2NO₂ +Q
Reaksiya natijasida issiqlik ajralib chiqib, nitroz gazlar 380-400 ^oC haroratda ikkita(2) E₂₁ suv ekonomayzeriga kiradi. Birinchisida suv yordamida sovutilib, ikkinchisiga 270 ^oC haroratda kirib ketadi. Ikkinchi jarayonda 185-190 ^oC haroratda chiqadi. Bu temperaturani 60-65 ^oC ga tushiriladi. Shu sababli T₂₅ tuzsizlantirilgan suv isitgichiga beriladi. Bunda nitroz gazlar 15-30 ^oC haroratda suv bilan 110-120 ^oC gacha sovutiladi. Natijada suvning harorati 90-95 ^oCga yetib, E₁₈ deoratorga yo’naladi.T₂₅ suv isitgichida bosim 4,5-5 kgk/sm² ni tashkil etadi. So’ngra T₃₄ nitroz gazlar sovutgichda 24-27 ^oC li suv yordamida nitroz gazlarining harorati 55-60 ^oC ga yetadi. Suvning harorati esa 30-32 ^oCga chiqadi. Bu yerda P₁₂ kontakt apparatida reaktsiya natijasida ajralib chiqqan suv kondensatlanib quyidagi reaktsiya sodir bo’ladi;
2NO₂+H₂O HNO₃ +HNO₂
Kontakt apparatida oksidlanmay qolgan ammiak bu kislotalar bilan reaktsiyaga kirishib, tegishli tuzlarni hosil qiladi.
NH₃+ HNO₃ NH₄NO₃
NH₃+HNO₃ NH₄NO₂
Bu aralashmalar K-27 sovutgichga beriladi. Bu yerda nitroz gazlar selitradan sovuladi. Nitroz gazlar tarkibidagi selitraning miqdori 500 mg /m³gacha bo’ladi.
Reaktsiya natijasida issiqlik ajralib chiqadi va nitroz gazlarning harorati 65 ga yetadi. Bosim esa 2,5-3,7kelvinga etadi. NH₃ bilan birikmay qolgan kislota konsentratsiyasi 35-45% ni tashkil yetadi. Bu kislota konsentratsiyasiga qarab K-31 absorbsion kolonnaning 6-8 tarelkalariga beriladi.
Nitroz gazlarining absorbsiya uchun tayyor ammo, bosim past. Shu sababli nitroz gazlar nagnetateli yordamida bosim 8-11,6 kg k/sm³ bo’lguncha siqiladi. Natijada nitroza gazlarning harorati 180-220 ^oC gacha ko’tarilib ketadi. Nitroz gazlarini sovutish maqsadida T₅₄ sovutgichiga beriladi.
E₁₉ deoratorda suv 240-250 ^oC haroratli bug’ bilan isitiladi. Deoratordagi ishchi bosim 13kg /sm².Natijada suvning harorati 102-108 ^oC gacha isiydi. Bu suv nitroz gazlarni sovutish maqsadida H₂₀ istemol suvi nasos yordamida T₅₄ sovutishga beriladi.
180-220 ^oC haroratga ega nitroz gazlar 102-108 ^oCli suv hisobiga soviydi va harorati 130 -140 ^oCga tushadi. Suvning harorati esa 150-160 ^oCga ko’tariladi.
So’ngra T₂₉ nitroz gazlar II bosqich sovutgichida 60-65 ^oC yetadi. 25-27 ^oC haroratli suv bilan sovutiladi va absorbtsion kolonnaning pastki qismidan beriladi.
Absorbtsion kolonna K-31da absorbtsiya jarayoni yuz beradi. Kolonnaning yuqori qismidan kimyoviy tozalangan suv beriladi. Natijada gaz suvga yutila boshlaydi. Suv gazga to’yinib pastki tarelkalarga tushgan sari uning konsentratsiyasi ortib boradi. K₂₇ yuvgichdan berilgan 35-45% li nitrat kislota bilan qo’shilib kolonnani pastki qismidan 58-60% konsentratsiyali nitrat kislota chiqadi. Absorbtsiya reaktsiyasi quyidagicha:
H₂O + 3NO₂ 2HNO₃ +NO
Absorbtsiya darajasi 99,9 % gachani tashkil etadi. Demak 0,1 NO₂ yutilmay qoladi. Yutilmay qolgan NO₂ K-47 puflagichda havo yordamida urib chiqariladi va yana jarayonga ya’ni K-27 yuvgichga qaytariladi.
Reaktsiya natijasida hosil bo’lgan NO kolonnaning yuqori qismidan chiqib E-23 tutgichdan o’tadi, keyin esa BNT blokiga yo’naladi. U yerda dastlab T-53 isitgichida 220-250 ^oC gacha isitiladi. Bosim 1,3 mPa keyin radiatsion qismida 740-770 ^oC gacha isitiladi. R-40 katalitik tozalash reaktorida erkin azotgacha qaytariladi;
6NO + 4NH₃ 5N + 6H₂O
Katalizator sifatida AMS (alyumomedtsinkoviy) ishlatiladi. Yuqori harorat va yuqori bosimli gazdan gazli turbinani aylantirishda foydalaniladi.