Mundarija kirish 3 1-bob. Valyuta munosabatlari va kurs siyosatining nazariy asoslari 5

5-rasm. Markaziy bank interventsiyalari hajmi va AQSh dollarining so’mga nisbatan o’rtacha oylik birja almashuv kursi²⁷


Shuningdek, ichki valyuta bozorida xorijiy valyutaga bo’lgan talab va taklif orasida katta salbiy farq vujudga kelgan sentyabr va oktyabr oylarida esa Markaziy bank interventsiyalari hajmining o’tgan 8 oydagi o’rtacha sof interventsiyalar hajmiga (o’rtacha oylik 158 mln. AQSh dollari) nisbatan mos ravishda 615 va 318 mln. AQSh dollariga oshishi keskin tebranishlarni yumshatuvchi omil bo’ldi. Natijada oktyabr oyi oxiriga kelib so’m devalvatsiyasi joriy yil boshiga nisbatan 1,3 foizni tashkil qildi (5-rasm).
Milliy valyutamizning real xarid qobiliyatiga yaqin bo‘lgan almashuv kur­sini shakllantirish, sub’ektlarning bozor konyukturasidagi kunlik o‘zgarishlariga reaksiya bildirishini rag‘batlantirish maqsadida valyuta birjasida so‘mning almashuv kursini shakllantirishning “metching” usulidan foydaolanish lozim. Valyuta kursi shakllanishining “metching” usuli 6-rasmda ko‘rsatilgan mexanizmda ishlaydi.

6-rasm. Valyuta birjasida valyuta kursi aniqlanishining “metching” usuli²⁸
Bunda bir kun oldingi valyuta kursi ishtirokchilar uchun taxminiy valyuta kursini aniqlashda asos bo‘lib xizmat qiladi. Bu usulning ustunligi shundaki, “metching” mexanizmi iqtisodiyotdagi talab va taklifni nisbatan aniqroq ko‘rsatadi, shu bilan birga talab va taklifning maksimal darajada qondirilishi ta’minlanadi. Valyuta kursining bir operatsion kunda turli xil bo‘lishi esa, bir tomondan, valyuta birjasi ishtirokchilariga valyuta kursining turli xil alternativalaridan foydalanish imkonini beradi. Ikkinchi tomondan esa valyuta kursini belgilashda raqobat kuchayadi. “Metching” mexanizmidan kelib chiqgan holda aniqlangan valyuta kursi har kunlik konversion operatsiyalarning yakuniy natijalari bo‘yicha belgilash tizimiga o‘tish va bu kursdan keyingi operatsion kunda amalga oshiriladigan hisob-kitoblarda foydalanish hamda valyuta bozoridagi valyuta operatsiyalarining tezilgi va uzluksizligini ta’mnlash lozim.
Bundan tashqari, AQSh dollari va yevrodan tashqari boshqa likvidligi yuqori bo‘lgan xorijiy valyutalarni ham valyuta bozorida amalga oshirilayotgan konversion operatsiyalarning ob’ektiga aylantirish lozim. Boshqa etakchi valyutalarni valyuta bozoridagi oldi-sotdi ob’ektiga aylantirish xo‘jalik sub’ektlarining konversion operatsiyalardagi chiqimlarini sezilarli darajada qisqartirish imkonini beradi.