Mundarija I. Kirish II. Asosiy qism

1-topshiriq. Yer ostida ishqorlash texnoligiyasining parametrlarni hisoblash natijalari.

Gazlangan ko’mirning boshlang’ich tarkibi haqida ma’lumot yo’q bo’lganda quruq havoning solishtirma nazariy miqdori, ya’ni ko’mirni to’liq yoqish uchun yonish blokiga yetkazib beriladigan suv bug’isiz quyidagi formula orqali aniqlanadi:

нм³/кг,
Ortiqcha havo koeffitsiyentini aniqlaymiz:

Yer osti gaz generatorida gazning oqimi hisobga olingan koeffitsiyent:

Ko’mirning yer osti gazlanishida (ПГУ) gazlangan ko’mirdan haqiqiy quruq gazning chiqishi:

кг.

Gazlantirish jarayoning kimyoviy foydali harakat koeffitsiyenti

,

Ko’mirqatlamininggazlanishtezligi т/ч,

XULOSA
Geotexnologik usuladan nafaqat metallarni qazib olishda balki ko’mirni yer ostida gazlashtirish uchun xam qo’llaniladi. Ko’mirni yer ostida qazlashtirish yer ostida ko’mir qatlamidan quduq o’tkazish va uni qizdirib gaz xosil qilishga asoslangan. Bunda dastlab ma’lum bir oraliq masofada quduqlar hosil qilinadi va egri burg’ulash orqali quduqlar yer ostida bir biri-bilan bog’lanadi. Quduqlar jixozlangach ye ostida ko’mirni yoqish jarayoni boshlanadi. Bunda dastlab ko’mir malum miqdirda qizdirilib cho’g’lantirilgash yer ostiga kompressorlar yordamida koslorod (H₂O) jomralidadi. So’rib olingan gaz tarkibidagi qo’shimchalar maxsus qurulmalar yordamida ajratib olinadi.


Geotexnologiyaning texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarini hisoblash.
Ochiq va yer osti ishlab chiqarishdan geotexnologiyaning sezilarli farqlari metodlarni qiyosiy baholash usullarini muayyan o’ziga xosligini keltirib chiqaradi. Asosiy farqlari shundaki, geotexnologiya usulida tayyor mahsulot, ochiq va yer osti ishlab chiqarishda esa tog’ massasi olinadi. Solishtirganda yakuniy mahsulot olinishigacha rudalarni qayta ishlashga sarflangan xarajatlarni inobatga olish lozim.
Ishlab chiqarishning samaradorligi uchta asosiy ko’rsatkichga asoslangan:

• 
  solishtirma kapital sarmoyalar;
  
• 
  tannarx;
  
• 
  mehnatning unumdorligi.
  

Bu asosiy ko’rsatkichlardan tashqari quyidagilarni ham inobatga olish lozim: rentabellik, xarajatlarni qoplash muddati, korxonaning qurilish vaqti, uzatish fondining koeffitsiyenti, yillik iqtisodiy samara, uskunalar va materiallarning kamayishi, va ularga bo’lgan talabning pasayib ketishi.
Geotexnologiya bilan solishtirganda an’anaviy usulning kamchiliklari:

• 
  Yuqori texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarini ta’minlab bermaydi;
  
• 
  Passiv fondlarning (tog’ ishlab chiqarish) yuqori solishtirma og’irligi sababli uzatish fondlarining qoniqarsiz dinamikasi;
  
• 
  Sarmoya va kapitalning yuqori intensivligi;
  
• 
  Butun amaliyot davrida tog’-kon sanoati uchun katta hajmdagi mablag’larni jalb etib, muntazam ravishda ko’plab yangi maydonlarni tayyorlashga to’g’ri keladi.
  

Uzatish fondining koeffitsiyenti quyidagi formulaga ko’ra aniqlanadi:
,
М –yakuniy mahsulotning yillik miqdori, т; С₀ – yakuniy mahsulotning ulgurji narxi, тг/т; К – kapital xarajatlar, тг.
Rentabellikning ko’rsatkichlari quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

С – tayyor mahsulotning tannarxi, тг/т; Ф₀ – asosiy sanoat fondlarining o’rtacha yillik qiymati, тг; Ф_об –me’yoriy aylanma mablag’larning o’rtacha yillik qiymati, тг.
Sarmoyani qoplash muddati rentabellikning teskari ko’rsatkichining qiymati hisoblanadi:
, yil
Tayyor mahsulotning keltirilgan tannarxi
, тг/т,
-iqtisodiy samaradorlikning normativ sohaviy koeffitsiyenti, =0,15.
Konning qiymati quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
Ц=(С₀ – С_п) З, тг
З – foydali qazilmalarning sanoat zahiralari;
Quyidagi formulaga ko’ra foydali qazilmalarning tannarxi aniqlanadi:
, тг/т.
Geotexnologiya usulining iqtisodiy samaradorligi ushbu nisbatga ko’ra hisoblanadi:
, тг/т,
С₁ – foydali qazilmalar konini an’anaviy usullar bilan ishlab chiqarishda tayyor mahsulotning tannarxi, тг/т; К₁ – an’anaviy usullarda kapital xarajatlar, тг; М₁ – an’anaviy texnologiyalardan foydalangan holda korxonadagi yakuniy mahsulotlarning yillik miqdori, т.