Мундарижа I боб. “Кўп тармоқли фермер хўжалигини ташкил этиш ва бошқариш” фанининг предмети, мақсади ва вазифалари 10

14.5. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини эркин сотиш механизмининг моҳияти ва шакллантириш йўллари

Кўп тармоқли фермер хўжаликлари тамонидан етиштирилган маҳсулотлар эркин сотилиши уни билан тузилган ҳамкорлик шартномаларига боғлиқдир. Фермер хўжалиги тамонидан ериштирилган маҳсулотлар эркин ва тартибга солиб туриладиган баҳоларда сотилади. Маҳсулот баҳосининг юқорилиги мижозни ва маҳсулот ҳажмини камайтиради.Баҳо паст бўлса маҳсулот ҳажми ортади ва мижозлар кўпаяди. Демак, республикада бозорларни шакллантириш, улгуржи ва биржа савдосини ривожлантириш борасида изчил ишлар олиб борилмоқда. Ўзбекистон Республикасининг “Биржалар ва биржа фаолияти тўғрисида”ги қонуни қабул қилинди. Давлат эхтижлари учун махсулот харид қилишни монополиядан чиқариш, товар-хомашё биржаларидаги савдода контрактлар тизими тартибини такомиллаштириш чора-тадбирлари амалга оширилди. Ўзбекистон товар-хомашё биржаси, доимий ишловчи Республика ярмарка савдоси маркази
“Ўзкўргазмасавдо” улгуржи бозорлар тармоғи, бозор инфратузилмасини бошқа бўғинлари ташкил қилинди.
Шу билан бирга улгуржи ва биржа савдосини мавжуд тизими самарасиз ишламоқда. Тайёр маҳсулотларни ва моддий - хомашё ресурсларини биржа савдоларида сотиш хажми етарли даражада эмас. Келишувларни тузиш чоғида ҳамон эскича номақбул маъмурий-буйруқбозлик тамойиллари устун бўлиб бунда моддий ресурслар сотувчилар билан истеъмолчилар ўртасида олдиндан тақсимлаб қўйилмоқда. Кўплаб биржа келишувлари амалда биржалар савдо секцияларида эмас, балки улардан ташқарида тузилган. Рақобатчилик ва танлаш эркинлиги паст даражада. Талаб ва таклифнинг мутаносиблигига асосланган бозор механизмлари хам суст ишлади. Улгуржи ва биржа савдоси фаолияти бозор иқтисодиётининг хозирги замон талабларига мос келмайди. Мавжуд ишлаб чиқариш ва омборхона имкониятларидан самарасиз фойдаланилмоқда. Улгуржи, биржа савдо корхоналарининг сарф харажатлари ва шунга кўра савдо устама нархлари юқори даражададир. Кўпгина вилоятларда ва туманларда улгуржи бозорни ривожлантириш ишга етарли этибор берилмаяпти.Юқоридагиларни ҳисобга олибпва ғалладан ташқари озиқ-овқат маҳсулотларига давлат буюртмасининг бекор қилиниши, деҳқонларга маҳсулот етиштириш ва уни сотишда эркинлик берилишининги жобий томонлари ҳам намоён бўлмоқда. Аввало, мамлакат бўйича озиқ-овқат маҳсулотлари балансини ҳисоблашда қиийинчилик бўлмоқда. Иккинчидан, фермер ва деҳқон хўжаликларининг етарлича ахборот маълумотларига эга бўлмаслиги ҳисобига бази турдаги маҳсулотлар бир йилда ортиқча етиштирилса, иккинчи йили шу турдаги маҳсулот бўйича тақчиллик (етишмовчилик) сезилмоқда. Бу бир томондан аҳоли таъминотида узулишларга олиб келса,икинчи томондан, нарх-навонинг хам доимо ўзгариб туришига сабаб бўлмоқда, деҳқон эса ҳар доим ҳам маҳсулот етиштиришдан етарлича фойда кўра олмаяпти. Бундан ташқари, юқорида қайд этилган маҳсулотларни сотишда қатор қийинчиликлар мавжуд.
Бу муаммоларни ҳал қилишда улгуржи бозорлар тизимини кенгайтириш ва бу тизимни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш муҳим аҳамиятга эга. Бу тизимни ривожлантириш қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотишда бозор савдо маданиятига мос равишда ташкил қилиш билан бир қаторда, маҳсулот етиштирувчилар учун кафолатланган бозор бўлишини таъминлайди. Бу эса, уз навбатида, маҳсулот етишририш хажмини кўпайтириш ва сифатини оширишга асос бўлади.