|
2.2. Byudjet ssudalarini olish va qaytarilishining sintetik va analitik hisobi
"Respublika byudjetidan olingan byudjet ssudalari" nomli 051-sonli hisobvaraqd a respublika byudjetidan olingan byudjet ssudalari hisobga olinadi. Byudjet ssudalari bo’yicha qarzlar kreditida qaytarish bo’yicha mahalliy byudjet hisobvarag’idan hisobdan chiqarilgan summalar 051-sonli hisobvaraqning debetida ko’rsatiladi. Buxgalteriya o’tkazmalari matritsasi :
"Yuqori mahalliy Byudjetlardan qo’yi mahalliy byudjetlarga ajratiladigan byudjet ssudalari " nomli 052-sonli hisobvaraqda belgilangan tartibda yuqori byudjetdan berilgan va quyi mahalliy byudjetlar tomonidan olingan byudjet ssudalari hisobga olinadi. Quyi byudjetlarga berilgan byudjet ssudalari 052-sonli hisobvaraqning debetida, yuqori byudjetlardan olingan ssudalar esa ushbu hisobvaraqning kreditida ko’rsatiladi. Byudjet ssudalari bo’yicha qarzlarni qaytarish uchun quyi byudjetlardan kelib tushgan summalar 052-sonli hisobvaraqning kreditida, ssudalar bo’yicha qarzlarni to’lash uchun (qaytarish uchun) o’tkazilgan summalar - ushbu hisobvaraqning debetida ko’rsatiladi. Buxgalteriya o’tkazmalari matritsasi :
053-sonli hisobvaraq “Respublika byudjetidan rezidentga – yuridik shaxsga yoki xorijiy davlatga ajratiladigan byudjet ssudalar” Respublika byudjetidan rezidentga – yuridik shaxsga yoki xorijiy davlatga ajratiladigan byudjet ssudalari, shuningdek ularni qaytarish bo’yicha operatsiyalar hisobi uchun mo’ljallangan. Bunda, taqdim qilingan byudjet ssudalaridan tushadigan foizlarni o’tkazish daromadlar hisobi bo’yicha tegishli hisobvaraqlarga o’tkaziladi. Buxgalteriya o’tkazmalari matritsasi
054-sonli hisobvaraq “Davlatning ichki qarzi hisobi bo’yicha hisobvaraq” Davlatning ichki qarzini shakllantirish va qaytarish bilan bog’liq operatsiyalar summalari hisobi uchun mo’ljallangan. Buxgalteriya o’tkazmalari matritsasi :
055-sonli hisobvaraq “Davlatning tashqi qarzi hisobi bo’yicha hisobvaraq” Davlatning tashqi qarzini shakllantirish va qaytarish bilan bog’liq operatsiyalar summalari hisobi, shuningdek Davlatning tashqi qarzi bo’yicha hisob-kitoblarni xorijiy valyutada amalga oshirishda ijobiy yoki salbiy kurs farqlarini aniqlash va hisobot moliya yili mobaynida tegishli hisobvaraqlarga kurs farqi summalarini hisobdan chiqarish bilan bog’liq operatsiyalar hisobi uchun mo’ljallangan. Buxgalteriya o’tkazmalari matritsasi :056-sonli hisobvaraq “Davlat maqsadli jamg’armalari va boshqa byudjetdan tashqari jamg’armalarining Respublika byudjetidan olingan va berilgan byudjet ssudalari” Davlat maqsadli jamg’armalari va boshqa byudjetdan tashqari jamg’armalarining Respublika byudjetidan olingan va berilgan byudjet ssudalari bilan bog’liq operatsiyalar hisobi uchun mo’ljallangan. Buxgalteriya o’tkazmalari matritsasi:
057-sonli hisobvaraq “Davlat maqsadli jamg’armalari va boshqa byudjetdan tashqari jamg’armalarining Davlat maqsadli jamg’armalari va boshqa byudjetdan tashqari jamg’armalardan olingan va berilgan byudjet ssudalari” Davlat maqsadli jamg’armalari va boshqa byudjetdan tashqari jamg’armalarining Davlat maqsadli jamg’armalari va boshqa byudjetdan tashqari jamg’armalardan olingan va berilgan byudjet ssudalari bilan bog’liq operatsiyalar hisobi uchun mo’ljallangan. Buxgalteriya o’tkazmalari matritsasi :
Xalqoro amaliyotda davlat byudjeti qarzlari hisobini tashkil etish va yuritishga alohida e’tibor qaratimoqda. Jahon amaliyotida davlat sektori uchun buxgalteriya hisobining kassa metodi, modifikatsiyalashtirilgan kassa metodi, modifikatsiyalashtirilgan hisoblash metodi va hisoblash metodi mavjud. Davlat sektori uchun buxgalteriya hisobiiing kassa metodida barcha hodisalarni pul mablag’larining harakati bo’yicha qayd qilish ko’zda tutiladi. Bunda aktivlar va majburiyatlarga doir ko’pgina hodisalar buxgalteriya hisobi doirasida hisobga olinmay qoladi. Davlat sektori uchun buxgalteriya hisobining hisoblash metodi metodida sodir bo’ltan barcha hodisalar sodir bo’lgan paytda tan olinadi.
Barcha akgivlar qiymati ulardan foydalanish davri davomida ularning xizmat qilish muddatiga mutanosib ravishda eskirish hisoblanib, bu eskirish summasi xarajatlarga amortizatsiya sifatida qo’shib boriladi. Yuqorida aytilganlardan ko’rinib turibdiki, Davlat sektorida kassa metodiga asoslangan buxgalteriya hisobi yuritilganda sodir bo’lgan hodisalar bo’iicha pul mablag’larining kelib tushishi yoki pul mablag’larining to’lanishi paytida tan olinsa, davlat sektorida hisoblash metodiga asoslangan buxgalteriya hisobi yuritilganda esa sodir bo’lgan hodisalar aktivlarning qiymati va majburiyatlarning summasi paydo bo’lgan yoki ularning iqtisodiy qiymati o’egargan paytda tan olinadi. «Davlat moliyasini boshqarishning axborot tizimi» to’la amal qilgunga qadar davlat boshqaruv sektoriga kiruvchi davlat funktsiyasi bilan shug’ullanuvchi, davlat tomonidan nazorat qilinadigan va davlat byudjetidan moliyalashtiriladigan tashkilotlar (byudjet tashkilotlari) tegishli hisobotlarni kassa metodi bo’yicha «Davlat sektori uchun buxgalteriya hisobi xalqaro standarti» bilan ma’lum darajada moslashtirilgan va «Davlat moliyasi statistikasi bo’yicha qo’llanma 2001» bo’iicha tasniflangan axborotlarni taqdim etishga o’ta boshlashi kerak bo’ladi. «Davlat moliyasini boshqarishning axborot tizimi» (DMBAT) to’la amal qila boshlagandan so’ng davlat byudjeti ijrosida qatnashuvchi barcha institutsional birliklarning moliyaviy hisobotlarini kassa metodi bo’yicha tuzadilar. Davlat sektori uchun buxgalteriya hisobining hisoblash metodida aktivlarning sof qiymatini ko’paytiruvchi hodisalar daromadlar deb, aktivlarning sof qiymatini kamaytiruvchi hodisalar esa xarajatlar deb tan olinadi.
Davlat boshqaruv sektorining aktivlari sof qiymati hamda ular faoliyatining natijalari bo’lib Davlat boshqaruv sektorining aktivlari qiymati bilan majburiyatlari summasi o’rtasidagi farq hisoblanadi. Endi bevosita ularda qarzlar hisobini yuritilishishi balan tanishadigan bo’lsak Davlat sektori uchun buxgalteriya hisobi standartlarida alohida «Qarzlar bo’yicha sarflar» 5 DSBHXS qabul qilingan. Mazkur Standart qarzlar bo’yicha sarflarni xisobga olishda qo’llanilishi kerak. Mazkur Standart talablari davlat korporatsiyalaridan tashqari barcha davlat sektori institutsional birliklariga taalluqlidir.
Mazkur Standartning maqsadi qarzlar bo’yicha sarflarning buxgalteriya hisoboti olib borish tartibini aniqlashdir. Mazkur standartda hisobning asosiy tartibida qarzlar bo’yicha sarflarni darhol xarajat sifatida qabul qilinishi talab qilinadi. Biroq, bu standartda, hisobning alternativ tartibi sifatida aktivni sotib olish, qurish yoki ishlab chiqarish bilan bevosita bog’liq bo’lgan qarzlar bo’yicha sarflarni kapitallashtirishga yo’l qo’yiladi. Qarzlar bo’yicha sarflarga: bank overdraftlari va qisqa muddatli va uzoq muddatli ssudalar bo’yicha foizlar; ssudalar bilan bog’liq bo’lgan amortizatsiya chegirmalari yoki mukofotlar; moliyaviy lizingga nisbatan to’lovlar va boshqalar.
Chet el valyutasidagi qarzlar natijasida foizlar to’lash bo’yicha sarflarni korrektirovka qilish mumkinligi darajasida ayirboshlash kursidagi o’zgarishlar oqibatida paydo bo’ladigan farqlar qo’shilishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
