Mumtoz so’Z” 2011 Zamonaviy o’zbek tili: Sintaksis

Qaradi

... velosipedga	Qaradi
... ochiq chehra bilan gapirar	Sezilib turar	edi
... so’zidan ham,harakatidan ham

2) uyushgan gap qismlarida aniqlovchilarning qo’llanish- qo’llanmasligi: a) birinchi qismda aniqlovchi qo’llanadi, ikkinchisida – yo’q: Baland stolbalardagi lampochkalar nuri ham tarvaqaylab ketgan, soyasi hovliga tushib mvpapdu (S.Zun.) Andijon miroblarining boshlig’i bo’lgan bu odam gardani juda go’shtdor bo’lganligi uchun ho’kizga o’xshab bo’ynini bir oz oldinga egib yurar. shuning uchun tanishlari orqavoratdan uni “gov” deb atashar edi (S.Zun.); b) ikkinchi qismda aniqlovchi mavjud, birinchisida – yo’q: Oy ko’rinmas, azim tol va teraklarga serob ko’chalar yana ham qorong’i edi (S.Zun.) Aksiga olib oy ko’rinmas, behisob miltillagan yulduzlar ertakdagi bag’ri tosh malikalarga o’xshar, yerga yorug’lik tushirmas edi (P.Qod.); v) har ikkala qismda xam aniqlovchi mavjud: U bizning o’g’limiz, u sizning birodaringizdir gapida aniqlovchilarning har biri kesimiga ergashib kelmoqda, “qavsdan tashqari”ga esa -dir unsuri chiqariladi. Bu gaplarning qurilish qolipini quyidagicha berish mumkin: 1. [{(S₁-A₁), (S₂-A₂)}WPm]. 2. [{(S₁ –A₁ – W₁), (S₂ – A₂ – W₂)}Pm].
3.1) uyushgan gap birinchi qismida hol qo’llanadi, ikkinchi qismida esa qo’llanmaydi: a) birinchi qismida hol qo’llanadi, ikkinchisida esa – yo’q: Kechki payt bir ayol kelgan, uni Vera Ivanovna tanimagan edi (S.Zun.) Siroj ertaga jo’nab ketishi kerak, Vera Ivanovna ko’z yoshini tiyolmas edi [S.Zun); b) ikkinchisida hol mavjud, birinchisida – qo’llanmagan: U borgan, doktor xotin qayergadir kasal ko’rgani ketib qolgan ekan (“Sharq yulduzi”) Qor aralash yomg’ir yog’ar, namgarchilik yerning bag’ri–bag’riga singib ketganga o’xshardi (S.Zun.); v) har ikkala qismda ham hol mavjud: Bu orada Qosimbek Bobur mirzoning ustozi Xo’ja Abdullani uyidan qidirib topgan, ular ikkovlashib, arkdagi beklar oldiga chiqishgan edi (P.Qod.). Buning ustiga Vasiliy Matveyevichga juda ham o’rganib qolgan qishloq aholisi dam-badam uni yo’qlab turar, Vera Ivanovna bo’lsa, qo’lidan kelganicha erining yo’qligini sezdirmaslikka tirishar edi (S.Zun.).

... dam-badam