Mulkiy va ekologik soliqlar fanidan mustaqil ish

DAVLAT SOLIQ QO’MITASI HUZURIDAGI FISKAL INSTITUTI
‘‘SOLIQLAR VA SOLIQQA TORTISH’’
FAKULTETI
SST-04-21-GURUH TALABASI

MULKIY VA EKOLOGIK SOLIQLAR FANIDAN

MUSTAQIL ISH
Mavzu: Rivojlanayotgan davlatlarda uglerod solig’ini joriy qilish

Bajardi: Panjiyev Azizbek

O’qituvchi: Islamov Qudratilla ____________


Reja:
1. Uglerod soligi
2.Rivojlanayoʻtgan davlatlarda uglerod soligini joriy kilish boskichlari
3.Uglerod soligini bazasi, stavkasi va tolovchilari

Uglerod soligi
Uglerod soligʻi hozirgi kunda eng keng tarqalgan ESIlardan biri hisoblanadi. Koʻpgina rivojlanayotgan mamlkatlarda uglerod soligʻini joriy qilish boʻyicha hatti harakatlar allaqachon boshlab yuborilgan. Rivojlanayotgan mamlakatlarda uglerod soligʻini joriy etish muhim siyosiy qaror boʻlib, bu borada puxta oʻylash va rejalashtirish mazkur soliqdan koʻzlangan maqsadlarga muvaffaqiyatli erishishni taʼminlashga yordam beradi. Baʼzi mamlakatlar uglerod soligʻini tezlikda joriy qilgan boʻlsalar, boshqa bir guruh mamlakatlar toʻgʻri dizaynni ishlab chiqish uchun bir necha yillar sarflashdi. Soliqni joriy qilish uchun qancha vaqt zarurligi qisman uglerod soligʻi turiga ham bogʻliq. Masalan, ishlab chiqarish jarayoniga solinadigan (upstream tax) yoqilgʻi qazib olish boʻyicha soliq mexanizmini ishlab chiqish va amalga oshirish uchun ancha kam vaqt talab etilsa, oʻlchash, hisobot berish va tekshirishni talab etadigan qayta ishlash jarayoniga solinadigan soliq (downstream tax) mexanizmini ishlab chiqishga koʻproq vaht talab etiladi.
Dunyo boʻylab mamlakatlar va submilliy yurisdiksiyalar koʻpincha issiqxona gazlari chiqaradigan mahsulotlar va jarayonlarga soliq soladilar. Bu soliqlarning baʼzilari qoʻshilgan qiymat soligʻi yoki foyda soligʻi kabi barcha tovarlar yoki faoliyat turlariga tatbiq etiladigan umumiy soliqlardir, boshqalari, xususan, yoqilgʻi isteʼmoliga aksiz soligʻi kabi uglerodni koʻp talab qiladigan mahsulotlarga qoʻllaniladi. Bunday soliqlar, xususan, uglerodni koʻp talab qiladigan mahsulotlar yoki jarayonlarga yoʻnaltirilgan soliqlar emissiyani kamaytirishni ragʻbatlantirishi mumkin. Baʼzi hollarda bu soliqlar ekologik maqsadlarni hisobga olgan holda ishlab chiqilishi mumkin boʻlsa-da, uglerod soligʻi bundan ham samaraliroq boʻlib, toʻgʻridan-toʻgʻri issiqxona gazlari chiqindilarining narxini belgilay oladi.
Aksariyat mamlakatlar va submilliy yurisdiksiyalar odatda issiqxona gazlarini ajratadigan mahsulotlar va jarayonlarga soliq soladilar. Bu turdagi soliqlarning baʼzilari qoʻshilgan qiymat soligʻi yoki foyda soligʻi kabi barcha tovarlar yoki faoliyat turlariga tatbiq etiladigan umumiy soliq hisoblansa, boshqalari yoqilgʻi istemoliga aksiz soligʻi kabi uglerodni koʻp talab qiladigan mahsulotlarga qoʻllaniladi. Bunday soliqlar, xususan, yuqori uglerod tarkibli mahsulotlar yoki jarayonlarga yoʻnaltirilgan boʻlib, uning emissiyasini kamaytirishni koʻzlaydi. Baʼzi hollarda bu soliq mexanizmlari ekologik maqsadlarni hisobga olgan holda ishlab chiqilishi mumkin boʻlsa-da, uglerod soligʻining samaradorligi bundan ham yuqoriroq boʻlib, bevosita issiqxona gazlari chiqindilarining narxini belgilay oladi.
Usullari har xil boʻlsa-da, odatdagi uglerod soligʻi mahsulot yoki jarayonning issiqxona gazlari chiqindilari (metrik tonna karbonat angidrid ekvivalenti tCO2e bilan oʻlchanadi) va ular uchun toʻlanishi kerak boʻlgan soliq oʻrtasida toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻliqlik yaratadi.