Muhandislik -geologik tadqiqotlar

 
12.4.Tog’ jinslarining yotish sharoitlarini ahamiyati. 
Tog’  jinslarining  yotish  sharoitini  o’rganish  va  ayniqsa    jinslarni  buzilishi 
va  ularning  qiyaligi  qurilish  uchun    muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Muxandislik-
geologik  nuqtai    nazardan  gorizontal  yotgan,  bir  tarkibli  va  anchagina    katta 
qatlamlar qulay hisoblanadi . 
       Bunday  hollarda  bino  va  inshootlarning  poydevorlari  bir    jinsli  gruntli 
muhitda  bo’lib,  inshoot  og’irligi    ta’siridan  bo’ladigan  cho’kishlar  bir  tekisda 
bo’ladi.  
       Bunday sharoitlarda inshoot eng qulay turg’unlikka ega   bo’ladi. 
       Dislokatsiyalarni  bo’lishligi,  qurilish  maydonining    injenerlik-geologik 
sharoitini  o’zgartirib,    qiyinlashtiradi.  Inshoot  asosidagi  gruntlarni  bir    jinsligi 
buziladi, parchalanish zonalari xosil bo’ladi,  jinslarning mustahkamligi kamayadi, 
yoriqlar bo’yicha  siljishlar ro’y beradi, yer osti suvlari harakatlanadi.  
Qatlamlar  qiyshaygan    xolatda  bo’ladi.  Qatlamlarning  tushish    qiyaligi  - 
katta injenerlik-geologik ahamiyatga egadir.  Qatlamlarning notekis qiyalab yotishi 
natijasida    inshootning  turli  qismlari,  xar  -  xil  jinslar  ustiga    joylashishi  mumkin. 
Bu  esa  qatlamlarning  notekis  qisilishi    va  binoning  xamma  bo’laklarini  turlicha 
cho’kishi oqibatida,  butun inshoot deformatsiyalanishi mumkin. 
Bukilmalarni  murakkab  xarakterdan  tuzilishi,    kichik    o’lchamli  bo’lishi, 
uning ustiga qurilgan binoning noqulay  sharoitda qoldiradi. Gilli jinslardan tashkil 
topgan  qatlamning  yetarli    darajada  qiyshaygan  bo’lsa,  qiyaliklarda  ko’pincha 
surilish    xodisasi  ro’y  berishi  mumkin.  Bukilmali  dislokatsiyalar    ko’pincha 
uzilma  va  siljishlarni  vujudga  keltiradi.  Agar  qurilish  maydoni  ancha  cho’zilgan 
uzilma yoki siljish  zonasiga to’g’ri kelib qolsa, unda inshoot qurilish joyini  sinish 
chizig’idan uzoqroqda joylashtirish kerak. Sinish  chizig’ini berkitib, ustiga inshoot 

---

72 
 
qurish  xavflidir.  Qurilish  maydonini  injenerlik-geologik  baholashda, butun    tog’li 
rayonning geologik shakllanish tarixini hisobga  olish lozimdir.