Muhandislik -geologik tadqiqotlar

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

155 
 
20. GRUNTLARNING MEXANIKAVIY XOSSALARI 
20.1.Gruntlarning mexanikaviy xossalari 
Gruntlarning  tashqi  kuch  ta’sirida  hosil  bo’ladigan  zo’riqishlarga,  yo’l  
quyiladigan  chegaraviy  deformatsiyalardan  oshib  ketmasdan,  bardosh  berish  
qobiliyati  uning  mustahkamligi  deb  ataladi.  Tashqi  kuch  ta’sirida  -  gruntlarda 
vujudga  keladigan  deformatsiyalar  2  xil  ko’rinishida  bo’ladi;    birinchisi  hajmiy 
deformatsiyalar  bo’lib,  bunda  grunt  zarrachalari  o’zaro    zichlashib,  joylashadi  va 
ikkinchisi  siljish  deformatsiyasi  bo’lib,  zarralar    joylashishi  o’zaro  o’zgaradi. 
Deformatsiyalarga  mos  ravishda,  2-xil  asosiy    mexanik  xossalar  bo’lib,  bular 
gruntlarning yuk ko’tarish qobiliyatini va  siljishga bo’lgan qarshiligini ko’rsatadi. 
Siqiluvchanlik.  Gillarning  tashqi  kuch  ta’sirida  siqilib,  o’z  hajmini 
kichraytirish  xossasi  siqilish  deb  ataladi.  Gilli  gruntlar  hajmining  tashqi  kuch 
ta’sirida 
kichrayishiga 
sabab, gruntlar tarkibi-dagi 
g’ovaklar 
miqdorini 
kamayishidir.  Tashqi  kuch 
olingandan  so’ng,  grunt 
skeletidagi    elastik,  ya’ni 
qaytar 
deformatsiyalar 
tufayli,      dastlabki hajm 
                                                                            qisman      tiklanishi  mumkin  
(20.1- rasm).  
Eng  ko’p  siqiluvchi  gruntlar  torflar  bo’lib,  ular  bilan  bir  qatorda  gilli  
gruntlarni  tilga  ham  olsa  bo’ladi.  Siqilish  jarayonini  o’rganish  bino  va    sanoat 
qurilishida katta ahamiyatga egadir. 
Ko’p sonli o’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatadiki, jinsga ta’sir etgan  xar 
qaysi bosimga mos ravishda namlik va g’ovaklik to’g’ri keladi. 
Qoldiq 
deformasiya 
Elastik deformatsiya 
va bukish 
20.1-rasm. Gruntlarning  deformatsiya 
grafigi 

---

156 
 
G’ovaklik  va  bosim  o’zgarishlari  bog’liqligini  ifodalovchi  egri  chiziq  -