Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti jamolov narzullo fayzullo o`G`LI

МОРФОЛОГИЯ (юн. morphe — шакл ва… логия) (тилшуносликда) — 1) тилнинг морфологик қурилиши;
2) сўз шакллари ҳақидаги таълимот. Биринчи маъносида объектни англатса, иккинчи маъносида тилшуносликнинг шу объектни ўрганувчи бўлимини билдиради.
Морфология сўз туркумлари, уларга хос грамматик маъноларни, ҳар бир туркумга хос грамматик категориялар, бу категорияларни юзага келтирувчи грамматик шакл ва грамматик маънолар ва ш. к. ни ўрганади. Тил тизимдан иборат бўлганидек, унинг Морфологияси ҳам ўзига хос тизимни ташкил этади. Ўз навбатида, морфологик тизим ҳам ўзига хос кичик тизимлардан ташкил топади. Улардан ҳар бирининг моҳияти ёритилиши б-н, тилнинг Морфологияси яхлит ҳолда, тизим сифатида ўрганилади.
Ҳар бир сўз туркумига хос ички тизим (тизимча)ларни шу туркумга хос морфологик категориялар ташкил этади. Морфологик категориялар сўз туркумига хос маълум бир ҳодисага оид умумий ва хусусий маънолар ва бу маъноларни ифодаловчи сўз шакллари бирлигидан иборат бўлади. Ана шу сўз шакллари ва уларга хос умумий ва хусусий маънолар ёритилиши билан муайян морфологик категорияларнинг мо-ҳияти белгиланади. Бошқача айтганда, морфологик тизим ичидаги ички тизимлардан бирининг моҳияти белгиланади. Мас, феълнинг замон категори-яси феъл М. сида алоҳида тизимни ташкил этади. Шунинг учун феълнинг замонларига нисбатан «феъл замонлари тизими» деган ибора ҳам қўлланади. Феълнинг замон категорияси, замон тизимининг моҳияти шундан иборатки, замон шаклларининг барчаси ҳаракатнинг нутқ вақтига (нутқ моментига) муносабатини билдиради. Бу — замон шаклларининг барчаси учун умумий бўлган хусусият. Шу билан бирга хар бир замонга оид феъл шакли (шакллари) ўзига хос хусусиятга эга. Мас, ўтган замон шакллари ҳаракатнинг нутқ вақтигача, ҳоз. замон шакллари ҳаракатнинг нутқ вақтида, келаси замон шакллари ҳаракатнинг нутқ вақтидан кейин бажарилишини билдиради. Феъл замон шаклларига хос ана шу умумий ва хусусийликлар замон кате-гориясининг, феъл замонлари тизимининг моҳиятидир. Демак, феъл туркумига оид ҳар бир морфологик категориянинг моҳиятини аниқлаш билан феълнинг морфологик тизими ёритилади.