Муаммо ва ечимлар республика илмий-амалий конференция материаллари инновационные подходы в повышении

 
BAYMATOVA I., Ohangaron tumanidagi 27-maktab o`qituvchisi 
 
Mamlakatimiz ijtimoiy­ma`naviy hayotning barcha sohalarida bo’lganidek, ta`lim tizimida 
ham keng qamrovli islohotlar yo`lga qo`yildiki, bunda ta`lim–tarbiya tizimiga o`quv­tarbiya 
jarayoniga zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini olib kirish orqali uning sifatini 
uzluksiz ravishda takomillashtirib borish, ta`lim samaradorligini ortirish talab etilmoqda. 
Axborot kommunikatsion texnologiyalaridan unumli foydalanib, multimediya vositalarini o’quv 
jarayoniga tatbiq etish darslarda murakkab tabiiy geografik jarayonlarni namoyish qilishga, o`quv 
materillarini og`zaki, ko`rgazmali bayon qilishga o`quvchlarni o`quv­bilish faoliyatlarini 
rivojlantirishga olib keladi. Kompyuterdagi amaliy mashg’ulotlar, amaliyot darslari, o`quv 
materiallarining mazmun­mohiyatini tushuntirib berish uchun yaratilgan pedagogik dasturiy 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
179 
vositalardir. Bundan tashqari kommunikatsion texnologiyalar yordamida real sharoitda bajarib 
bo`lmaydigan har xil trenajorlar, modellar va amaliy ishlarini bajarish mumkin bo`ladi. Geografiya 
fanidan darslar olib boriladigan o`quv xonalarida barcha kerakli ko`rgazmali qurollar, ya`ni 
xaritalar, ob­havoni kuzatish kerakli meteorologik asbob­uskunalari, bulardan tashqari texnika 
vositalaridan o`quv filmlarini ko`rsatish uchun televizor, kino proektor, ekranda geografik tasvirlar 
proeksiyalarini ko`rish uchun diaproyektor va kodoskop, tabiiy jarayonlarni ko`rsatuvchi har xil 
modellar bo`lishi zarur. Darslarda AKTdan foydalanish faqatgina o`qituvchining vaqtini tejab 
qolmay o`quvchilarning darsni yaxshiroq tushunishlariga yordam beradi, chunki kompyuter 
texnologiyasi yordamida dars jarayoni davomida nazariyani amaliyotga bog`lab olib borishga 
sharoit yaratiladi. Bunda komyuter dasturlari yangi mavzuni keng hajmda o`rganilishi bilan birga 
o`rganilayotgan mavzuning o`zlashtirish darajasining oshishiga yordam beradi. O`qituvchi o`zining 
maqsadiga muvofiq tashkil etilgan pedagogik faoliyati orqali o`quvchilarni o`quv­bilish faoliyatini 
tashkil etadi va boshqaradi. O’qituvchi pedagogik faoliyatini o`rganiladigan mavzu mazmunidan 
kelib chiqqan holda o`qitish vositalari va metodlari orqali tashkil etadi va o`quvchilarning 
o`zlashtirishiga bilvosita ta`sir ko’rsatadi. Mavzu mazmunidan kelib chiqqan holda o`qituvchi 
tomonidan darsda foydalanadigan o`qitish vositalari va metodlari o`quvchilarning bilish faoliyatini 
tashkil etish harakterini belgilaydi. AKT dasturini o`quv jarayoniga tatbiq etishning muhim 
omillaridan biri elektron darsliklar, qo`llanmalar yaratishdir. Elektron darsliklar va qo`llanmalar 
mavzuni boyitish bilan birga ularni yangi materiallar bilan to`dirishga imkon yaratadi. 
Akt dasturining muhim jihatlaridan yana biri­bu ta`lim tizimida o’quv materiallarini taqdimot­
prezentatsiya ko’rinishida taqdim etishdir. Prezentatsiyalar tayyorlashda eng unversal vositalardan 
biri­bu Microsoft Office ilovasidagi Power Point dasturidir. Prezentatsiya–bu slaydlar va maxsus 
natijalar to`plami bo`lib ularni ekranda ko`rsatishni ta’minlovchi, tarqatiladigan materiallar, mavzu 
rejasi va matnni qisqacha yozib olingan shaklida bo`lib, Power Point tomonidan tomonidan 
tuziladigan bitta faylda saqlanadi. Bu fayl ham o`z navbatida prezentatsiya deb ataladi. 
Ko`rgazmani tashkil qilish­slaydlar ketma­ketligini loyihalash va jihozlash demakdir. Gidrosfera 
qobig`ini o`qitishda o`qituvchi nazariy bilimlarni, tabiiy geografik jarayonlarni, ta`riflarni 
xaritalarga asoslangan bayon etadi va shu bilan birgalikda dars jarayonida o`quvchilar bilimini 
oshirish va to`liq ma’lumotlarga ega bo’lishi uchun “Gidrosfera qobig`i” haqida ma`lumotlar 
berilgan videofilmlardan, elekton darsliklardan foydalanib tushuntirish katta samara beradi. Bu esa 
o`quvchilarning dars jarayonidagi faolligini oshirishni, ijodkorlik qobiliyatini takomillashtirishni 
talab etadi. Axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan unumli foydalanib, multimedia vositalarini 
o`quv jarayonida tatbiq etish dars jarayonida o`quv materiallarini og`zaki, ko`rgazmali bayon 
qilishga, o`quvchilarni qobiliyatini rivojlantirishga olib keladi. Elektron darslik komyuter 
texnologiyasiga asoslangan o`quv uslubini qo`llashga, mustaqil ta`lim olishga hamda fanga oid 
o`quv materiallar har tomonlama mustahkam o`zlashtirilishiga mo`ljallangan. Geografiya tabiiy 
fanlar sirasiga kirganligini e`tiborga olgan holda ko`rgazmalikka boy fan bo`lganligi sababli ham, 
yuqorida qayd etib o`tilgan elekron darslik va ma’lumotlar bo`limning rivojlanishida juda katta 
o`rin egallaydi. Tabiat bilan jamiyat o`zaro chambarchas bog`liq bo`lgan bir butun moddiy 
borliqning ikki tarkibiy qismidir. Gidrosfera har bir kishining moddiy manaviy ma’rifiy 
ehtiyojlarini qondirish manbai hisoblanadi. Insoning ehtiyoji oshgan sari uning gidrosferaga ta’siri 
shu qadar kuchayib ketadiki ko’pgina hududlarda ekologik sharoitlar o`zgarib ketishiga sabab 
bo`lmoqda. Hozirgi kunda geografik bilimlarsiz tabiatdan va suvdan, uning boylikladan oqilona 
foydalanib bo’lmaydi. Shunday ekan o’quvchilarga gidrosfera qobig`ini tushuntirish jarayonida 
elektron darslik va video darslardan foydalanib tushuntirish juda katta samara beradi. Gidrosfera 
qobig`ini tushuntirishda AKT dasturining muhim jihatlaridan biri o`quv materiallarini taqdimot 
prezentatsiya ko`rinishida taqdim etishdir.Taqdimot tayyorlashning asosiy bosqichlari bu ijodkorlik 
va bilimdonlikdir. Yerning suv qobig`i gidrosfera deb ataladi. Yunoncha “hidro”–suv, “sphaira” –
shar degan ma`noni anglatadi. Gidrosferada suv 3 hil ­suyuq, qattiq va bug` holatda uchraydi. 
Gidrosferadagi suvning asosiy qismi okeanlarda yig`ilgan (96,4%) . Biroq bu suv juda sho`r 
bo`lganligi uchun undan ichishga ham, ekinlarni sug`orishga ham ishlatib bo`lmaydi. Quruqlikdagi 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
180 
suvning asosiy qismi sovuq o`lkalardagi muzliklarda to`plangan. Muzliklar suvi chuchuk, toza suv, 
lekin odamlar yashaydigan joylardan uzoqda bo`lganligidan foydalanish qiyin. Biroq issiq 
o`lkalarning tog`laridagi muzliklar yozda daryolarga suv berib turadi. Yer osti suvlari tahminan 
muzlik suvlaricha bo`lsa ham, ularning sifati har xil. Sho`r suvlar ham, yer usti suvlari daryo va 
ko`llarda to`plangan. Ularda suv kam. Ma`lumki, suv tabiatda aylanib kelaverganidan insoniyat 
foydalanishi uchun eng qulay resurslardan hisoblanadi. Yer usti suvlari yer yuzida juda notekis 
taqsimlangan. Havodagi suv bug`lari yer yuzida yog`adigan yog`inlar manbaidir. Kelajakda 
ulardan samarali foydalanish muhim hisoblanadi. 
ДИДАКТИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА КОМПЬЮТЕРНЫХ ТЕЛЕКОММУНИКAЦИЙ