Муаммо ва ечимлар республика илмий-амалий конференция материаллари инновационные подходы в повышении

ABDURAHMONOVA O., Andijon viloyati Asaka tumani 4-maktab o‘qituvchisi 
Ma‘lumki, bugungi kunda Kadrlar tayyorlash milliy dasturini hayotga tatbiq etilishida 
ta‘limni takomillashtirish, ta‘lim muassasasida innovatsion ta‘limiy muhitni vujudga keltirish, 
o‘zini­o‘zi rivojlantirish, refleksiv yondashuvlarga asoslangan hamkorlikdagi faoliyatni tashkil etish 
zarurati kompetentsiyaviy yondashuvlar zaruratini keltirib chiqarmoqda. Shaxs ongi va 
dunyoqarashining rivojlanishiga asos bo‘ladigan bilimlar maktabda beriladi. Shunga ko‘ra, 
kompetentsiyaviy yondashuvlar asosida ta’lim sifatini oshirishda zamonaviy pedagogik va axborot 
texnologiyalarni qo‘llash, o‘quvchilarning barkamol shaxs bo‘lib yetishishida muhim ahamiyatga 
ega. Ta‘lim jarayonini innovatsion texnologiyalar asosida tashkil etish va pedagogik
texnologiyalarni mantiqli va izchillikda qo‘llay olish maqsadga muvofiqdir.
Hozirgi kunda “Ta‘lim to‘g‘risidagi Qonun”, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ning oldiga 
qo‘yilgan ustivor vazifalar yosh avlodga chuqur bilim va tarbiya berish asosida barkamol insonlarni 
voyaga yetkazish hisoblanadi. Bu borada ta‘lim jarayonini zamonaviy innovatsion texnologiyalar 
asosida olib borish muhim ahamiyatga ega. Zamonaviy pedagogika fanini o‘qitishda innovatsion 
texnologiyalardan samarali foydalana olish eng birinchi navbatda o‘qituvchining kasbiy 
kompetentligi, nazariy bilim darajasiga, tashkiliy­pedagogik mahoratiga bog‘liq. Bugungi kun 
ta‘lim tizimining talablaridan kelib chiqqan holda innovatsion texnologiyalardan pedagogika 
darslarida mavzuga mos turlarini tanlab olish va ta‘lim­tarbiya jarayoniga tadbiq etishdan ko‘zda 
tutiladigan maqsadlar quyidagilardan iborat: 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
287 
­ o‘quvchilarda pedagogika faniga qiziqish va u orqali o‘zi yashayotgan o‘lka tabiatiga mehr 
muhabbatini shakllantirish; 
­o‘quvchilarning nazariy bilimlarni chuqur o‘rganishi, mustaqil fikrlay olishi hamda 
o‘rganilgan bilimlarni amalda bajara olishlarini ta‘minlash; 
­ barcha ta‘lim tizimilarida o‘qitish jarayonlarini tezlashtirishga erishish; 
­ ta‘lim sohasining mukammaligini, unumdorligini, sifati va samaradorli gini oshirishga; 
­ o‘rganilayotgan mavzuni yengil o‘zlashtirilishiga yordam berish va boshqa shunga 
o‘xshagan ahamiyatli vazifalarni o‘z ichiga oladi.
Pedagogika oid mavzularni o‘qitishda takomillashtirilgan ta‘lim metodlari: og‘zaki, bayon, 
suhbat, darslik va qo‘shimcha adabiyotlar bilan ishlash, kuzatish, foydalana bilish o‘quvchilarning 
fikrlarini oydinlashtiradi, dars jarayonidagi ijodiy faolligini orttiradi.
Ta‘lim­tarbiya jarayoni sifati va samaradorligini oshirish kelgusi taraqqiyotimizning asosi
ekanligi ma‘lum. Bu haqida Prezidentimizning quyidagi so‘zlari ibratlidir: “Shuni unutmasligimiz 
kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning 
ertangi kuni qanday bo‘lishi farzandlarimizning bugun qanday ta‘lim va tarbiya olishiga bog‘liq. 
Buning uchun har qaysi ota­ona, ustoz va murabbiy har bir bola timsolida avvalo, shaxsni ko‘rishi 
zarur. Ana shu oddiy talabdan kelib chiqqan holda, farzandlarimizni mustaqil va keng fikrlash 
qobiliyatiga ega bo‘lgan, ongli yashaydigan komil insonlar etib voyaga yetkazish ta‘lim­ tarbiya 
sohasining asosiy maqsadi va vazifasi bo‘lishi lozim, deb qabul qilishimiz kerak. Bu esa ta‘lim va 
tarbiya ishini uyg‘un holda olib borishni talab etadi”. O‘quvchilarning pedagogik kompetentligini 
shakllantirish uchun o‘qitishning ilg‘or va zamonaviy usullaridan foydalanish, yangi informatsion­
pedagogik texnologiyalarni tatbiq qilish lozim. Fanni o‘zlashtirishda darslik, o‘quv va uslubiy 
qo‘llanmalar, ma‘ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallar va vertual stendlardan 
foydalanish orqali erishiladi. Ta‘lim­tarbiya jarayonida pedagogika faniga oid mavzularni 
yoritishda kompleks va tizimli yondashish maqsadga muvofiq.
Ma‘ruza, seminar va amaliy mashg‘ulot darslariga mos ravishda ilg‘or pedagogik 
texnologiyalar tanlangani maqsadga muvofiq. Ta‘lim tizimida innovatsion texnologiyalardan 
foydalanish ma‘lum bir pedagogik­psixologik maqsadlarga yo‘naltiriladi va o‘z navbatida 
o‘quvchilar ta‘lim­tarbiya jarayonida innavotsion texnologiyalari vositalaridan foydalanish asosida 
quyidagilarga ega bo‘ladilar: 
­ mustaqil ishlash samaradorligi va unumdorligini oshirishga; 
­ tabiat­inson­jamiyat munosabatlarini uyg‘unlashtirish zaruratiga; 
­ fanlararo aloqadorlik va uzviylik tamoyillarini bilishga; 
­ noan‘anaviy manbalardan foydalanib o‘qish va o‘rganishga;
­ ijodiy qobiliyatlarini namayon qilishga; 
­ o‘z vaqtida yangiliklar, voqea va hodisalardan xabardor bo‘lish hamda ulardan ish 
faoliyatida foydalanish va hokazo. Ta‘lim­tarbiya jarayonida innovatsion texnologiyalarni qo‘llash 
orqali talabalar atrof tabiiy muhitga nisbatan ehtiyotkorona va ma‘suliyatli yondashuv, egallagan
tayanch bilimlarini hayotiy tajribalar bilan integratsiyalash, turdosh fanlardan olingan 
bilimlarni pedagogik bilimlar bilan muvofiqlashtirish, kundalik faoliyat jarayonida o‘z bilimlarni 
qo‘llay bilish, o‘z kasbiga nisbatan tizimli va kompleks yondashuv ko‘nikmalariga ega bo‘lish 
ta‘minlanadi. Shu bilan birgalikda, o‘quv jarayonini innovatsion texnologiyalar asosida ta‘minlash 
uchun multimediali elektron o‘quv va uslubiy qo‘llanmalarni yaratish lozim. Buni esa, albatta, 
malakali mutaxassislar, fan o‘qituvchilari hamda pedagog­psixologlar ishtirokida amalga 
oshirishlari maqsadga muvofiq.

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
288 
БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИ МЕҲНАТ ВА КАСБГА ТАЙЁРЛАШДА 
МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЎЗИГА ХОС 
ХУСУСИЯТЛАРИ 
АТАБАЕВА Н.О., Пискент тумани, 42-мактаб ЎИБДЎ, 
КУЗЕРБАЕВА Ф.К., Бўстонлиқ тумани 54-сонли мактаб ЎИБДЎ 
 
Маънавий жиҳатдан баркамол, ахлоқан пок, шахсий ва касбий фазилатларга бой, 
мустақил фикрлайдиган, онгли, ташаббускор, фаол кишиларни педагогик­психологик 
жиҳатларини шакллантириш таълим­тарбия тизимидаги ислоҳотларнинг туб негизини 
ташкил этмоғи лозим.
Ўзбекистон Республикасининг барча соҳаларида, жумладан, таълим­тарбия тизимида 
амалга оширилаётган янгиланишлар, ислоҳотлар ўз олдига янгича яшайдиган шахсни 
шакллантиришни мақсад қилиб қўяди. Бунинг учун аввало, кишилардаги дунёқарашни 
ўзгартириш, ўз тарихи билан фахрланиш, тарихий тараққиёт силсилаларини чуқур ўрганиш, 
ўтмишда ўтган буюк алломалар, санъаткорлар, давлат ва илм­фан арбоблари мерослари 
билан танишиш, ўрганиш, улардан ўрганганларини ҳозирги давр жараёнига татбиқ этиш 
лозим бўлади. 
Инсонни ўзгартириш, унинг дунёқараши, фикрлаши ва мафкурасини ўзгартиришдан 
бошланмоғи лозим. Ўзбекистоннинг биринчи Президенти И.А.Каримов Ўзбекистон халқи 
учун янгича мафкурани қуйидагича изоҳлайди: “Миллий ғоя ва истиқлол мафкураси халқни 
халқ, миллатни миллат этадиган, унинг шону­шарафи, ор­номуси, ишонч эътиқодини 
ифодалайдиган, жамиятимизнинг ўзига хос тараққиёт йўли, турмуш тарзи, туб 
манфаатларига таянган ҳолда муттасил ривожланиб, такомиллашиб борадиган ғоялар 
тизимидир”. Демак, бошланғич синф ўқувчиларини янги замон кишиси этиб шаклланишида, 
унинг миллий, маънавий, моддий, тарихий қадриятларни ўрганиш ва ўргатишнинг 
мукаммаллашган педагогик­психологик тизимини ишлаб чиқиш керак. 
Р.Мавлонова таъкидлаганидек: “Боланинг қандай шахс сифатида камол топишида халқ 
педагогикаси муҳим аҳамият касб этади. Халқ педагогикасида тарбиянинг майда­чуйдаси, 
яъни бирламчи­иккиламчиси бўлмайди, ҳамма нарса ҳисобга олиниши, ҳеч бир соҳа четда 
қолмаслиги, айни чоқда тарбиянинг ниҳоятда нозик, инжиқ, мураккаб томонлари эътиборга 
олинган ҳолда, етти ўлчаб бир кесишга амал қилинади. Халқ педагогикасининг ўзига 
хослиги шундаки, у бугун ва эртани ўйлаб иш тутади, яъни ўтмишни унутмаслик, бугуннинг 
қадрига етишлик, келажакка умид асосида тарбия олиб боради”. 
Дарҳақиқат, бошланғич синф ўқувчиларининг ана шу жараёнларга қўшилиш характери 
ва йўналишига уларнинг билимлари, тарбияланганлиги, жисмонан ва маънан соғломлиги 
катта таъсир кўрсатади. Шу билан бирга, мақсади Ватан равнақини юксалтиришга 
қаратилган сиёсий ва иқтисодий ислоҳотлар амалга оширилиб борган сари ёшларнинг 
жамиятни қуришда қатнашиш шакллари ҳам такомиллашиб ва кўпайиб борадики, бу ҳам 
объектив тарзда юз беради. 
Бошланғич синф ўқувчиларини меҳнат ва касбга тайёрлашни такомиллаштиришда 
миллий қадриятлардан фойдаланишга қуйидагиларга эътибор қаратиш лозим: 
1.
Узлуксиз таълим­тарбия тизимининг асосий бўғинларидан ҳисобланган умумий ўрта 
таълим босқичида халқ ҳунармандчилиги соҳаларидан самарали фойдаланиш долзарб 
ҳисобланади. Шу боис, халқ ҳунармандчилигидан фойдаланишда бўлғуси ҳунарманд­
усталарнинг шахсий хусусиятлари, яъни касбий, жисмоний, эстетик, ахлоқий фазилатларини 
шакллантириш ва бу сифатларни ўқувчиларнинг индивидуал хусусиятларидан келиб чиққан 
ҳолда, уларни педагогик­психологик жиҳатдан ташхис қилиш лозим. 
2.
Бошланғич синф ўқувчиларини миллий қадриятлар асосида меҳнат ва касбга 
тайёрлашда халқ ҳунармандчилиги йўналишларининг ўғил ва қиз болалар учун қулай бўлган 
соҳаларнинг хусусиятларига асосланиш, шунингдек, ўтказиладиган ўқув­тарбиявий 

---

Ўқитувчининг касбий компетентлилигини оширишда инновацион ёндашувлар: муаммо ва ечимлар 
289 
тадбирларни ўқувчиларнинг ёш хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда синфлар бўйича 
тақсимланиши кўрсатилиши лозим. 
3.
Бошланғич 
синф 
ўқувчиларини 
меҳнат 
ва 
касбга 
тайёргарлигини 
такомиллаштиришда халқ ҳунармандчилиги муҳим миллий қадриятлардан ҳисобланади. 
Уларни ўрганишда халқ ҳунармандчилигининг ўқув­методик таъминотини бойитишда 
миллий қадриятлар ва илғор педагогик тажрибаларга таянган ҳолда дарс ишланмалари 
банкини яратиш ҳамда улардан таълим­тарбия жараёнида самарали фойдаланишга эришиш 
лозим. 
4.
Меҳнат таълимини моддий, техникавий, хом ашё ва материаллар билан 
таъминланишида халқ ҳунармандчилиги соҳаларининг ҳудудий анъана ва заҳираларидан 
унумли фойдаланиш. 
5.
Ўқув­дарс жараёнида ўқитувчи­педагог ходимлар таъминотини яхшилаш учун халқ 
усталарини тўгарак машғулотларга жалб этиш. 
6.
Бошланғич синф ўқувчиларини касбий тайёргарлигини такомиллаштиришда турли 
ўқув­тарбиявий тадбирлардан фойдаланиш (кўргазмалар, амалий санъат усталари билан 
учрашувлар, саёҳатлар кабилар) га алоҳида эътибор қаратиш. 
7.
Халқ ҳунармандчилиги соҳаларидан миллий қадриятлар сифатида фойдаланишда 
фақат миллий, маҳаллий, этнографик ва ҳудудий хусусиятларнигина эмас, балки 
ўқувчиларнинг ёши, ақлий, жисмоний, руҳий ва жинсий хусусиятларини ҳам ҳисобга олиш 
лозим. 
Хулоса тарзида шуни айтиш жоизки, бошланғич синф ўқувчиларини меҳнат ва касбга 
тайёрлашни ривожлантиришда миллий қадриятларимизнинг ўрни беқиёсдир. 
МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ ТАРБИЯЛАНУВЧИЛАРИГА ТАБИАТ 
БИЛАН ТАНИШТИРИШ МАШҒУЛОТЛАРИНИ ЎҚИТИШ МЕТОДИКАСИ