Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

поғонали, тармоқли ва 
реляцион турларидан
фойдалилмоқда. Шахсий ЭҲM ларнинг пайдо бўлиши 
реляцион моделларнинг кенг тарқалишига сабабчи бўлди. 
Поғонали модел
чизмали усул асосида ташкил қилинади. Бунда 
маълумот ёзувлари графнинг учларини ифодалайди ва ҳар бир ёзув олдинги 
поғона учларига боғланган бўлади. МБ нинг поғонали моделига 2-чизма 
мисол бўлади. Бундай тузилишидаги МБдан тегишли ахборотлар ҳамма вақт 
битта йўналиш бўйича қидирилади ва унинг жойлашган ўрни тўлиқ 
кўрсатилади. Масалан, «Талаба» тўғрисидаги маълумотларни олиш учун 
«Факультет», «Курс», «Гуруҳ» ёзувлари кўрсатилиши лозим. 
Тармоқли модел
ҳам чизмали усул ёрдамида ташкил қилинади. 
Лекин, бунда тегишли ахборотлар бир неча йўналиш бўйича олиниши 
мумкин. Масалан, «Талаба» тўғрисидаги маълумотларни олиш учун 
юқоридаги тасвирга «Муаллим-фан» ва «Фан-талаба» тармоқли модели ҳосил 
бўлади (1.52- расм). 
1.52 - расм
.
МБнинг тармоқли модели 
Реляцион модел
жадвалли усул асосида ташкил қилинади. Бунда 
тегишли маълумотлар жадвалнинг устун ва қаторларида жойлашади. 
Устунлар маълумотнинг майдонларини, қарорлар эса ёзувларни ифодалайди. 
Бир устунда маълум соҳага тегишли бўлган бир қанча маълумотлар 
жойлашади. Қаторда эса устунларда жойлашган маълумотлар кўрсатилади. 
Устун ва қатор ўртасидаги боғланиш муносабат деб аталади. Ҳар бир устун, 
қатор ва муносабат ўз номига эга бўлади. 
Реляцион моделдаги муносабатлар қуйидаги талаблар орқали ҳосил 
қилинади: 
-устун ва қатор кесишган ерда жойлашган маълумотлар элементар 
ҳисобланади; 
-муносабатларда иккита бир хил қатор бўлмайди; 
Факультет
Деканат
Кафедра
Курс
Муаллим
Фан
Гурух
Талаба

---

229 
-устун ва қаторларнинг тартибли жойлашиши ва номланиши 
мажбурий эмас. 
Реляцион модел бир неча муносабатлардан ташкил топиши мумкин. 
Масалан, 1.53 - расмда икки муносабадан ташкил топган реляцион 
маълумотлар базаси келтирилган. Бу жадвалдаги муносабатлар «Мансаби» 
устун орқали боғланишга эга ва тегишли маълумотлар махсус буйруқлар 
орқали қайта ишланади. 
МБ ни ташувчиларда ҳосил қилиш босқичи физик тузилишни ташкил 
этади. Физик тузилиш ташқи хотираларда маълумотларни жойлаштириш 
усуллари ва воситаларидан иборат бўлиб, уни натижасида ички модел ҳосил 
қилинади. 
Ходим
Молия