Mowzuk: Terbiýe dersiniň maksatlary we wezipeleri Meýilnama

Jemgyýetçilik başarnyklary, bu meseleleri ýerine ýetirmek üçin zerur endikler bilen her bir adamyň gündelik durmuşda ýüzbe-ýüz bolýan ýaşyna laýyk meseleleriň deňligi (V.Slot, H. Ispaniýa).
Dünýäniň ösen ýurtlarynyň taryhy maksatly, üznüksiz ruhy bilimiň ösüşiň adam kapitaly bolup hyzmat edýändigini görkezýär. Başga sözler bilen aýdylanda, bilim gymmatlyklarynyň umumylygy halkyň ruhubelentligini hereketlendiriji güýje öwürýär we olary umumy bir maksada ýetmäge taýýarlaýar.
Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda, Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda halkyň bilim almagynda raýat statusyna eýe bolmak diňe şahsyýetiň zehini we zehinidir, ynam ýaly häsiýetleriň öňdebaryjydygyny görýäris.
Japanaponiýada raýat terbiýesi "ahlak terbiýesi", "häsiýetli bilim", "döwlet üçin kabul ederlikli ahlak häsiýetlerini ösdürmäge gönükdirilen işler", "raýat etikasynyň esaslaryny terbiýelemek" ulgamydyr.
Mekdeplerde topar agzybirligini ösdürmäge aýratyn üns berilýär. Möhüm, çaga umumy işdäki orny barada aýdyň bolmaly we şoňa görä jogapkärçilikli bolmaly. Bilimli raýat jemgyýetçilik meselelerini öz meselesi ýaly görýär.
“Iň oňat ýaponlaryň fazyletleri” atly resminamada ýapon ýaşlaryna 4 toparda 16 sany ahlak öwredilýär. Bular: 1) şahsy häsiýetler: erkinlik, özboluşlylygy ösdürmek, garaşsyzlyk, adamyň isleglerine gözegçilik etmek ukyby, takwalyk duýgusy; 2) Maşgala başlygynyň häsiýetleri: öýüni söýgi, lezzet we terbiýe mekanyna öwürmek ukyby; 3) jemgyýetçilik häsiýetleri: adamyň işine wepalylyk, jemgyýetiň abadançylygyna goşant goşmak, döredijilik, milli (sosial) gymmatlyklara hormat goýmak; 4) Jemgyýetçilik häsiýetleri: Watana wepalylyk, döwlet nyşanlaryna hormat goýmak, jemgyýetçilik işjeňligi, iň gowy milli häsiýetler.
Hytaýda, konfusiýa etikasynyň bäş sütüni ýagşylyk, dogruçyllyk, arassalyk, paýhas we ygtybarlylyk ýaly kesgitlenýär we amal edilýär. Peopleaşlaryň bilim almagy "gulluga we watana wepalylyk" ideýasyna esaslanýar. Peopleaşlar şahsy we milli bähbitleri deňleşdirmek üçin tälim aldylar.
Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda Amerikan pikiri Amerikanyň arzuwy. Oňa Amerikanyň döwletiniň iň ýokary gymmatlyklarynyň, milletiň ruhy enesi hökmünde düşünilýär. "Amerikan arzuwynyň" esasy düşünjeleri şahsy erkinlik, erkin kärhana, demokratiýa we üstünlik gazanmakdyr.
Günorta Koreýada milli ideýa däp-dessurlar we ahlak ideallary arkaly ýaşlaryň aňyna ornaşdy. Peopleaşlary durmuşa taýýarlamakda maşgala we mekdebe çenli mekdebe aýratyn üns berildi. Häzirki wagtda ortaça bir koreý maşgalasyndaky býudjetiň 56 göterimi adam kapitalyna sarp edilýär.
Islendik ýaşdaky çaganyň özüni alyp barşy, şol ýaşda ahlaklylygyň ýa-da kemçiligiň derejesini görkezýär. Çaga her gün bilmän ene-atasyny ýa-da mugallymy begendirýär ýa-da gaharlandyrýar, ulular çagalary "mylakatly çaga", "özüňizi alyp barşyňyzy düzediň", "mylaýym gyz", "gödek çaga", "islemeýän çaga" ýa-da "gorkusyz çaga" diýip baha bermezler. Bu, çaganyň terbiýe derejesiniň soňrak däl-de, eýsem onlaýn gatnaşyklarda, her gün özüni alyp barşynda şöhlelenýändigini subut edýär. Aşakda ýene görüp bilersiňiz. Jemgyýetçilik rollary nazaryýetine görä, jemgyýetçilik roly, adamyň ýagdaýy bilen kesgitlenýän we jemgyýet tarapyndan garaşylýan (tassyklanan) özüni alyp barşyň nusgasydyr. Bu nukdaýnazardan çagalar her gün durmuşda dürli sosial rol oýnaýarlar. Mekdebe barýan awtobusda - ýolagçy, öýde - oglan ýa-da gyz. Dogan ýa-da aýal dogan. Çörek satyn almak üçin bazara baranda - alyjy. Aşhanada. Garyndaşlar myhman. Myhman gelende - öý eýesi. Mekdepde okuwçylaryň roluny ýerine ýetirýärdiler. Bu rollary ýerine ýetirmek derejesi onuň sosial ukybyna baglydyr. Bu başarnyklaryň nähili öwredilýändigine baglydyr. Bu, mekdebiň diňe bir çagalara okamagyň, ýazmagyň, sanamagyň we ylym esaslaryny öwretmeli däldigini, eýsem ýaşa görä özüni alyp barş ukyplaryny hem öwretmelidigini aňladýar. Bu kadalar obýektiw esasda - ýaşa we dinamiki - ýönekeýden çylşyrymlylyga esaslanmalydyr. Mysal üçin, 3-nji synp okuwçysynyň watançylygy. 8-nji synp okuwçysynyň jogapkärçiligi. 11-nji synp okuwçysynyň hoşniýetliligi we ş.m. soň bu häsiýetler we başarnyklar çaga goşulýar we ululykda bolýar. Çagalaryň ahlaklylygyndan - ulularyň ahlagyna çenli.
Üznüksiz ruhy terbiýe düşünjesi (mundan beýläk düşünje diýilýär) gumanistik, aksiologiki, praksiologiki, yzygiderli, diferensial, başarnykly, medeni we işjeňlige esaslanýan çemeleşmelere esaslanýar. Şeýle hem, Özbegistan Respublikasyndaky bäbekleri, çagalary we okuwçylary ruhy terbiýelemegiň esasy ugurlaryny kesgitleýär, ulgamlaşdyryş, dowamlylyk, okuw prosesine agza bolmak ýörelgelerine esaslanýar.
18 ýaşyndaka, şahsyýetiň garaşsyz durmuşa taýynlygy, hünäri saýlamagy, raýat jogapkärçiliginiň kemala gelmegi, gymmatlyklar, dünýägaraýyş we jemgyýetçilik rollary maksatly, üznüksiz, institusional terbiýe döwri gutarýar. Olesetginjeklik ýaşy dolýar. Çagalykdan çykyp, uly ýaşly durmuşyna başlaýar. Bu öz-özüňi terbiýeleýän döwrüň başlangyjydyr. Bu ýagdaýda adam, tejribesiniň, metbugatyň, ruhy we terbiýeçilik işiniň täsiri astynda garaşsyz kararlar kabul edip başlaýar. Üznüksiz bilim ulgamy ýetginjeklere öz-özüňi terbiýelemegi öwredýär we olary durmuşa taýýarlaýar.
Bilim işiniň garaşylýan netijeleri bermegi üçin käbir ýörelgeler berjaý edilmelidir. Şol sanda:
- her okuw çäresiniň anyk maksadyny kesgitlemek;
- gazanyljak netijäni çaklamak;
- Çäräniň maksatlaryny, maksatlaryny we netijelerini nazary esaslandyrmak;
- her bir waka taslamasynyň döredilmegi;
- netijeleri kepillendirmek üçin ylymyň, tehnologiýanyň, tehnologiýanyň we tejribäniň iň täze, ösen üstünliklerini mobilizlemek; - bilim işini intensiw esasda, ýagny iň ýokary ylmy takyklyk, pes çeşmeler we täsirli netijeler esasynda gurmak;
- Bilim (kinetiki) prosesiň gözegçilik edilýän prosese öwrülmegi;
- kabul etmäge geçiş, ylmy we amaly ugrukdyrmak (mysal üçin, okuwçylarda "watançylyk" düşünjesiniň döremeginden, watançylyk ukybynyň ösmeginden);
- okuw prosesini hünär taýdan kämilleşdirmek (hünär ussatlygy, tehnologiki çemeleşme, pedagogiki derňew, dizaýn, bilim edaralarynyň ene-atalarynda, mugallymlarynda we işgärlerinde gözleg medeniýeti döretmek);
- Okuw döwründe okuwçylar bilen mugallymlaryň arasynda döredijilik hyzmatdaşlygy barada karara gelmek;
- okuwçylaryň işjeňligini ýokarlandyrmak;
- Her çäräniň ahyrynda onuň netijeliligine baha bermek, gatnaşyjylaryň pikirlerini öwrenmek, jemlemek, gazanylan üstünlikleri we kemçilikleri kesgitlemek;
- çäräniň maksadynyň netijeliligini seljermek, bilermenlere baha bermek.
“Terbiýäni öwrenmegiň pedagogiki-psihologiki programmasy”, “Çaganyň sosial-psihologiki portreti”, “Pedagogiki düşündiriş”, “Sosiologiki-psihologiki hyzmat”, “Ruhy-terbiýeçilik işiniň nusgasy”, “Terbiýe derejelerine matematiki-statistika usulyýetine baha bermek ”; pedagogiki metbugat, sosial ulgamlardaky pedagogiki tendensiýalary öwrenmek; modellemek; häsiýetleriň we başarnyklaryň ýaşa laýyk ösüşine gözegçilik etmek; hünärmenlere baha bermek we ş.m.
Adamda ruhy we ahlak häsiýetleriniň emele geliş derejesini kesgitlemekde ölçegler möhüm rol oýnaýar. Şeýle-de bolsa, belli bir ruhy we ahlak hiliniň emele gelşini öwrenmek üçin, belli bir görkezijileriň kömegi bilen ýagdaýa doly baha bermek zerurdyr. Netijede, okuwçylaryň hemmesi birmeňzeş häsiýetleri we başarnyklary ösdürmeýärler. Şonuň üçin "ýaşa laýyklyk" ýörelgesine esaslanyp, belli bir hiliň emele geliş derejesi ýokarydyr. Aralyk - gahrymanyň ösüşi ýaşyň aňyrsynda, käte keşplerde ýüze çykýar. Pes dereje - hil emele gelenok, özüni alyp barşynda görkezilmeýär ":
Diagnozyň netijelerini ýazmak üçin san görkezijileri, tereziler, dürli nyşanlar ulanylýar. Her bir çaga, mekdebe çenli çagalar, başlangyç synp okuwçylary, orta mekdep okuwçylary, respublikanyň jemi 18 ýaşly çagalary we beýlekiler baha berler. Şol bir wagtyň özünde, bu statistika ýyl, çärýek we sebit boýunça taýýarlanýar. UMT-nyň netijeliligine baha bermekde, aýratyn häsiýetler bilen birlikde, ondaky esasy başarnyklaryň toplumyna-da baha berilýär. Bu çäreler, şu güne çenli dowam eden bilimiň düşnüksizligini ýok eder Özbegistanda ýaşlara bilim bermekde aýdyňlyk we netijelilik döwrüniň başlangyjydyr. Gabat gelýän ösen adam, ruhy we ahlak sypatlarynyň toplumyny özünde jemleýän, özüni we jemgyýetdäki ukyplaryny doly beýan edip bilýän, ýagtylandyrylan, dünýä bilimlerini kämil bilýän, ýokary zehin we intellektual potensialy bolan adamdyr. Ruhy taýdan kämillik ýaşyna ýeten, ahlak taýdan arassa, beden taýdan sagdyn, durmuşyň gözelliklerini duýup bilýän döredijilik adamy. Bilimiň ynsanperwerleşdirilmegi, ýaş nesilde baý estetiki duýgynyň, ýokary ruhubelentligiň, medeni we döredijilikli pikirlenmäniň emele gelmegini we hemmetaraplaýyn ösen adamy terbiýelemegiň ileri tutulýan ugurlaryny öz içine alýan bilim programmalarynyň kämilleşdirilmegini aňladýar. Şol bir wagtyň özünde, okuwçynyň garaşsyz şahsyýetiniň ösmegine, öwreniş medeniýetiniň döremegine, şahsy we jemgyýetçilik işjeňligine, garaşsyz pikirlenmäge we şahsy buýsanç we ynam ýaly häsiýetleriň ösmegine aýratyn üns berilmelidir.
Аdam häsiýetleri, ilki bilen ulular - ene-atalar, garyndaşlar, mugallymlar we ş.m. bilen gatnaşyklar arkaly emele gelýär we soňra deň-duşlary bilen gatnaşyklarynda gowulaşýar. Bu nukdaýnazardan, adamzadyň kesgitlemesiniň we beýanynyň esasy ölçegi hökmünde, ýaşlygyň ruhy we ahlak terbiýesinde şahsyýetiň psihikasynda emele gelişiniň, emele gelmeginiň we ösüşiniň proseslerini we kanunlaryny öwrenmek, sazlaşykly bolmagyny üpjün etmek; ösüş möhüm faktor bolup hyzmat edýär. Üznüksiz bilimi adamlaşdyrmak hem möhüm mesele. Utgaşykly ösen şahsyýetiň ösmegi, sosial-medeni gymmatlyklaryň adamyň jemgyýetçilik terbiýesiniň aýrylmaz we tebigy aýratynlyklaryna öwrülmegi we geljekki hünärmeniň adam häsiýetleriniň we häsiýetleriniň ileri tutulmagyny maksat edinýän hünär işjeňligi. Bilim iş meýilnamalarynda gumanitar ylymlaryň, şol sanda sosial-ykdysady ylymlaryň bilim prosesinde, şeýle hem bu kategoriýa girmeýän ylymlar, ýagny fizika, himiýa, biologiýa. matematikanyň terbiýeçilik ýörelgelerine, şeýle hem tehniki ylymlara we umuman bilim ulgamyndaky ähli derslere aýratyn üns bermek, adamyň ruhy we ahlak taýdan gowulaşmagy, ynsanperwerlik aýratynlyklaryny ýüze çykarmak we derňemek, okuwçylara ruhy we ruhy taýdan bilim bermegi maksat edinýär. bilim arkaly. Täze nesil okuw meýilnamalaryny, okuw kitaplaryny we gollanmalary döretmekde, tehniki bilim serişdelerini ulanmakda, olar üçin ýörite okuw meýilnamalaryny taýýarlamakda, bilimiň adamlaşdyrylmagynyň bu taraplary, ýagny ýaş hünärmenleriň ruhy we ahlak taýdan ösmegi Beýik ösüşine her ylymyň iň ýokary gatnaşmagyny üpjün etmek üçin üns berilmelidir.
Häzirki wagtda ylymda, medeniýetde we bilimde uly özgerişlikler bolup geçýär we özgertmeleriň depgini çaltlaşýar. Şeýle-de bolsa, maglumat döwrüniň talaplaryna laýyklykda üýtgeýän durmuşymyzyň zerurlyklary jemgyýet üçin täze kynçylyklar döredýär. Adamyň ruhy we ahlak taýdan ösmegi bolmazdan, jemgyýetiň maddy we tehniki ösüşi bir taraply bolar we garaşylýan netijeleri bermez. Ruhy başlangyç, ýaşlaryň ýüregini medeniýet we ahlak sypatlary bilen baýlaşdyrmalydyr we umuman milletiň ruhy taýdan ösmegine kömek etmelidir.
Ynsanperwerlik biliminiň we terbiýesiniň möhüm bölegi hökmünde sazlaşykly ösen şahsyýetiň ösmegi, okuwçylaryň akyl dünýäsini emele getirmekde, durmuş pozisiýalaryny berkitmekde, jemgyýetçilik işjeňliginiň we hünär bilimleriniň ösmeginde esasy gurallardan biridir. umumy okuw. Adamzat tarapyndan toplanan ummasyz medeni baýlyklardan lezzet almak we özleşdirmek ýaşlara watançylyk, wy consciencedan, iman, abraý, mertebe, gaýduwsyzlyk, edermenlik, sahylyk, yhlas, adamkärçilik ýaly gumanistik dünýägaraýyş gymmatlyklaryny ösdürmäge kömek eder. Peopleaşlarda şeýle häsiýetleri we häsiýetleri terbiýelemekde we ýokary bilim ulgamynda ileri tutulýan ugur bolmaly. Galyberse-de, prezident Mirziýewiň aýdyşy ýaly, syýasy, ykdysady we ruhy özgertmeleriň ykbaly ýaş nesle bagly.
Studentshli okuwçylaryň respublikanyň taryhy şäherlerine we gözel ýerlerine yzygiderli syýahat etmegi, muzeýlere, sergilere, teatrlara, ýörite tertipli konsertlere jemgyýetçilik zähmeti, zähmet we söweş weteranlary, häzirki zaman gahrymanlary, tegelek stollary guramak, suratkeşler, şahyrlar bilen duşuşyklar , lukmanlar, hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri, goňşy ýaşulular, ene-atalar - bularyň hemmesi ýaşlara milli buýsanç we watançylyk duýgusyny terbiýelemäge, dünýägaraýşyny giňeltmäge kömek eder. Baýlaşdyrmagyň ähliumumy derejesini ýokarlandyrmaga kömek eder. Okuw klublarynyň okuwçylarynyň bähbidine guralan dürli klublar, klublar, sport bölümleri, hünär ussahanalary hem okuwçylaryň sazlaşykly ösmegi üçin döredilen şertleriň biridir.