Özbеgistan rеspublikаsy ýоkary we ýÖrite orta bilim ministrligi ajinýaz adyndaky nöKÜs döwlet pedagogika institudy başlangyç TÄlim fakulteti

ÖZBЕGISTAN RЕSPUBLIKАSY ÝОKARY WE ÝÖRITE ORTA BILIM MINISTRLIGI
AJINÝAZ ADYNDAKY NÖKÜS DÖWLET PEDAGOGIKA INSTITUDY
BAŞLANGYÇ TÄLIM FAKULTETI
Başlangyç tälim ýönelişi 2e topar talyby
Radjapow Amanmuradyň

“BAŞLANGYÇ SYNPLARDA GEOMETRIK MESELELER WE KONSTRUKTIW BILIM “ predmetinden

ÖZBAŞDAK IŞI

Ýerine ýetiren: Radjapow A

Kabul eden:. Pirniýazowa Ş

Nӧküs- 2022

Mowzuk: 3-4- synplarda geometriýadan amaly işleri guramak
Meýilnama

1. 
   Geometrik materiallary öwrenmekde ulanylýan didaktiki materiallar
   
2. 
   Geometrik materialda işlemegiň usullary.
   

Geometriýany öwretmekde alnan bilimleri, başarnyklary we başarnyklary güýçlendirmek we gözegçilikde saklamak üçin zerur bolan ähli okuw gurallary sapagyň didaktiki goldawy diýilýär. Daktaktiki üpjünçilik okuw kitaplaryndan we çap edilen depderçelerden başga-da görkezme esbaplaryny (geometrik şekilleriň modelleri, geometrik şekilleriň çyzgylary, bölek geometrik şekilleri şekillendirýän afişalar), gollanmalary (geometrik şekilleriň ýa-da kartoçkalaryň modelleri), synaglar, geometrik meseleler kartalaryny öz içine alýar. ) gözegçilik üçin materiallar (amaly iş, synaglar, diktasiýa, garaşsyz iş, sapak meýilnamalary, maglumat tehnologiýasy, pedagogiki tehnologiýa) Geometrik materiallary okatmagyň hilini we netijeliligini ýokarlandyrmak üçin bilim-usulyýet toplumy dörediler. Okuw kitaplaryndan we çap edilen depderçelerden başga-da, bu toplumda matematika tabşyryklary, usulyýet teklipleri we mugallymlar üçin görkezmeler we ş.m.

Geometrik materialy öwretmek üçin gurallaryň arasynda geometrik meseleler bilen kartoçkalar möhüm rol oýnaýar. Bular okuw kitaplaryna goşmaça çap ediler. Olaryň esasy maksady mugallymyň aýry-aýry meseleler boýunça çagalaryň özbaşdak işini guramagyna, programmanyň esasy materiallaryny özleşdirmegine kömek etmekdir. Şeýlelik bilen, kartoçkalar diňe bir okuw kitaplaryny maşklar bilen doldurmak üçin niýetlenmän, eýsem okuw kitabyna göçürip alyp bolmaýan çagalaryň özbaşdak okuw çärelerini dolandyrmagyň birnäçe funksiýasyny hem ýerine ýetirýär. Dürli kartoçkalar ulanylyp bilner. Mysal üçin, mugallym garaşsyz we gözegçilik işi, okuwçylaryň bilimindäki boşluklary doldurmak, frontal, toparlaýyn we aýry-aýry işleri guramak, bilimleri umumylaşdyrmak we ulgamlaşdyrmak, bilimleriň, başarnyklaryň we başarnyklaryň hasaba alynmagy we gözegçilik edilmegi üçin jogapkärdir. Başlangyç bilimde görkezişiň roly okuwçylaryň abstrakt we anyk pikirlenmesini ösdürmekdir. Mundan başga-da, görkezişleriň ulanylmagy okuwçylary işjeňleşdirýär, ünsüni güýçlendirýär, öwrenilýän materialy has gowy özleşdirmäge mümkinçilik berýär, okuw prosesini dolandyrmak üçin amatly şertleri döredýär, wagt tygşytlaýar. Geometrik şekilleriň modeli “I synp üçin matematikanyň görkeziş materialy” (ýazyjy M. I. Moro) toplumyna, şeýle hem bilim pudagy tarapyndan çykarylan matematiki toplumyň içine girýär. Obýektiň şekiline dogry düşünmek üçin diňe bir okuwçylaryň şekilleriň modellerini synlamagy däl, eýsem obýekt şekillerini abstrakt etmek ukybyny ösdürmek üçin özbaşdak özbaşdak döredilmegi hem möhümdir. Meşhur geometr N. A. Izwolskiniň “geometrik şekili öwrenmezden ozal bu şekili döretmeli we durmuşa geçirmeli” diýen pikirinden sitat getirmeli. Bu maksat bilen (zähmet biliminde ýa-da matematika sapaklarynda) başda şablony çyzyp geometrik şekilleriň modellerini ulanmak bolýar. Şeýle hem, nokatlary (köpburçly maslahatlar) öňünden bellik edip, barlanan kagyzdan kesip, şekilleriň modellerini ýasap bilersiňiz. Geometrik şekilleriň modellerini bir kagyz bukup hem döredip bolýar. Mysal üçin, ikinji we üçünji eplenýän çyzyklar kesişer ýaly, beýleki nokatlarda bolsa birinji bukjanyň kesilmegi üçin bir kagyz kagyzy (özbaşdak şekil) üç kesişýän göni çyzyklar bilen bukulmalydyr. Netije üçburçluk. (Gönüburçluklar, bäşburçluklar we ş.m. şuňa meňzeş görnüşde döredilip bilner.) Köpburçlugyň modellerini ulanmak bize köpburçlugyň näme diýilýändigini we näme üçin taraplaryny, burçlaryny we uçlaryny görkezmäge we sanamaga mümkinçilik berýär; käbir häsiýetlerini ýüze çykarmak üçin esas bolup hyzmat edýär. Geometrik şekil modelleri geometrik şekilleri tanamak we tapawutlandyrmak, toparlara bölmek we täze şekilleri (amaly programmalary) we nagyşlary döretmek bilen baglanyşykly birnäçe meseläni ýerine ýetirmek üçin ulanylyp bilner. Geometrik şekilleriň modelleri onluk sanlary öwrenmekde sanamak üçin material hökmünde ulanylyp bilner. Sanlary özleri we elementleri, ýagny taraplary, burçlary we uçlary sanap bilersiňiz.
Amaly iş okuwçylara teoriýa bilen amaly gatnaşyklaryň çylşyrymlylygyna düşünmäge kömek edýär. Alnan bilimleri birleşdirmegiň we barlamagyň başga bir usuly synagdyr. Geometrik synaglar soraglaryň toplumy däl-de, eýsem okuwçynyň okuw meýilnamasyny nämäniň we nä derejede özleşdirendigini barlamak üçin döredilen anyk meseleleriň toplumydyr. Okuw esbaplarynyň bilimiň näderejede özleşdirilendigini göz öňünde tutup, ahyrsoňunda okuwçylaryň özbaşdak işini gurnamagyň maglumat çeşmesi (täze bilim), gözegçilik, hyzmat edişini görmek bolýar. I-IV synplarda geometriýada amaly işe serederis. F.A.Orehow şeýle eseriň düýp mazmuny barada şeýle ýazýar: “Geometriýa boýunça amaly işler okuwçylaryň ýolbaşçylygynda okatmagyň işjeňliginiň bir görnüşidir. Okuw meýilnamasy teoretiki we amaly gözlegler arkaly öwrenilýär.”
Amaly iş okuwçylaryň geometrik şekilleri ussatlygyna we mukdaryna, dürli amaly ýa-da nazaryýet meselelerini çözmek üçin bilimlerini ulanmak ukybyna oňyn täsir edýär. Mugallymçylykda perspektiwaly ýörelgäni durmuşa geçirmek üçin amaly iş möhümdir. Başlangyç mekdebe degişlilikde bu ýörelgäniň düýp manysy: geometrik materiallary öwrenmek wagtynda geometrik sanlar barada pikirleri ýygnamak, geometrik şekilleri ýasamak endiklerini ösdürip, indiki sistematiki kursa taýýarlyk görmek. Sapakda okuwçynyň aýratyn aýratynlyklaryny göz öňünde tutmak mugallym üçin iň kyn, ýöne iň möhüm meseledir. Amaly iş, okatmagyň umumy ritmini bozman tapawutlandyrmaga mümkinçilik berýär. Gaýtalanýan amaly işde ozal öwrenilen mowzugyň gaýtalanmagy täze geçiş bilen utgaşýar we geometrik düşünjeleriň toplanmagyna esaslanyp, indiki mowzuklary öwrenmek üçin zerur şertler döredilýär “diýip F.A.Orehow ýazýar. Amaly iş dersara aragatnaşygyň iň oňat serişdelerinden biridir, okuwçynyň öz-özüni dolandyrmak endiklerini ösdürýär we ösdürýär, garaşsyz iş berýär, bilesigelijiligi we ugurtapyjylygy ösdürýär.
Matematikada amaly işler baradaky köp makalalar, häzirki zaman pedagogiki tehnologiýalaryň ýurdumyzda galýan bu eseriň pedagogiki ähmiýetine şaýatlyk edýär. Mekdepde matematikany öwretmekde amaly işleri ulanmak pikiri, matematika biliminiň mazmunynda, görnüşlerinde, usullarynda we görnüşlerinde has köp öz beýanyny tapýar.
Amaly iş, hasaplamagyň, ölçemegiň, gurluşygyň, çyzmagyň usullarynyň çylşyrymly ulanylmagyny talap edýän ähli işleri öz içine alýar.
F.A.Orehow amaly iş üç topara bölünýär: taýýarlyk, esasy we amaly iş. Awtor, taýýarlyk işleriniň kömegi bilen täze materialy özleşdirmek üçin zerur meseleleriň gaýtalanýandygyny we mowzugyň çagalaryň edip biläýjek görnüşde hödürlenýändigini görkezýär. Esasy işleri ýerine ýetirmek bilen, okuwçylar öwrenilýän sanlaryň häsiýetlerini gözden geçirýärler we subut edýärler. Amaly işiň maksady, netijeleri çagalaryň bilimini çuňlaşdyrjak we güýçlendirjek amaly we nazaryýet meselelerine ulanmak “. Başlangyç bilimiň öz aýratynlyklary bar. Bu ýerde, esasanam, çagalaryň ýaş aýratynlyklaryny, temanyň mazmunynyň aýratynlyklaryny göz öňünde tutmak zerurdyr. Bu, başlangyç mekdeplerde amaly iş alyp barmagyň guramasynyň, usullarynyň we usullarynyň öz aýratynlyklarynyň bardygyny aňladýar. Başlangyç matematika boýunça okuw kitaby amaly iş üçin haýsy materialyň iň amatlydygy barada käbir görkezmeleri berýär. Şol sanda. A.S.Pçolko ýazýar: “Amaly maşklar, esasan, ululyklary, uzynlygy, agramy, kuwwaty, wagty, üstü, göwrümi we ş.m. baglanyşyk, häsiýetler we ölçeg usullary boýunça okuwçylary guramak üçin ulanylýar.
Amaly işiň mowzuklaryny saýlamakda, olaryň mazmuny bilen baglanyşykly aşakdaky pikirlere esaslanýarys:

• 
  Amaly iş programma materialy bilen aýrylmaz baglanyşykly bolmaly we başlangyç matematikany okatmagyň ulgamyndan çykmaly däldir;
  
• 
  Okuwçylaryň amaly başarnyklaryny, ölçeg we dizaýn ukyplaryny kemala getirmäge, politehniki okuwlaryny ösdürmäge mümkin boldugyça kömek etmek;
  
• 
  Wezipeleriň arasynda okuwçylardan diňe bir geometriýadan degişli maglumatlary we hasaplamalary ulanman, eýsem belli matematiki bilimleriň çylşyrymly ulanylmagyny talap etmeli.
  

Amaly işiň usulyýeti şeýle bolmaly, ilki bilen syn etmegi ösdürmek, gipotezalary we gipotezalary ýasamak we barlamak, ýalňyş pikirlenmegi we umumylaşdyrmalary meňzeşlik bilen ret etmek, okuwçylaryň aň-bilim ukyplaryny ösdürmek. Gözleg häsiýetindäki terbiýeçilik işleri; ikinjiden, işleri ýerine ýetirmek, ölçemek, hasaplamak we döretmek endiklerine eýe bolmak; üçünjiden, bu eser okuw meselelerini özbaşdak ýerine ýetirmek, pikirlenmek, synag etmek, jogaplary özbaşdak gözlemek we netije çykarmak, garaşsyz işde çyzgy gurallaryny ulanmak we teoretiki bilimleri iş ýüzünde ulanmak üçin başarnyklary we ukyplary üpjün edýär. Şeýlelik bilen, amaly işi saýlanymyzda, bu şertlere laýyk gelýänleri saýlamaly bolýarys. Şeýle hem, synpdaky her bir okuwçynyň guramaçylyk wagtynda el işimizi edip biljekdigine we iň pes netije gazanan okuwçylaryň hem bu işe işjeň gatnaşýandyklaryna göz ýetirmeli. Bu goşmaça maglumatlar we meseleler amaly iş saýlamakda we guramakda we okuwçylara ýumuş bermekde hem göz öňünde tutulmalydyr. Muny indiki bölümlerde has giňişleýin ara alyp maslahatlaşarys. Amaly işiň içki gurluşy. Matematikada amaly işiň içki gurluşy meselesi aýratyn ünsi talap edýär. Amaly işdäki ýumuşlaryň gerimi käwagt öwrenilýän mowzuga doly düşünmegi üpjün edýän mazmuna esaslanýan zatlary öz içine alýar. Içerki gurluşyna baglylykda, ýekeje amaly iş ýa-da 2-4 ýa-da has köp ýumuşdan ybarat bolup biler, bu ýagdaýda didaktiki maksatlara baglylykda olaryň käbiri öýde ýa-da sapagyň islendik böleginde edilip bilner. . Enjamlar. Talyplarda amaly işde çyzmak üçin (surat, diagramma) meýdançalara bölünen ýörite depder, şeýle hem hökümdar, galam, çyzgy üçburçlygy we galam bolmaly. Mugallym okuwçylara çyzgy gurallaryny ulanmagyň düzgünlerini düşündirmeli. Mysal üçin, hökümdary ulanmagyň esasy düzgünleri, hökümdaryň bölek gyrasy diňe ölçemek üçin, beýleki tarapy bolsa göni çyzyklar çekmek üçin ulanylýar. Çyzyk hapalanmazlygy we kesilmegi düşnükli bolmagy üçin çyzyk diňe galam bilen çyzylmalydyr. Ölçeg ýa-da çyzylan kesiş, ýagtylygyň düşýän tarapynda galar ýaly, hökümdary kagyzyň üstünde goýuň. Mugallym işe başlamazdan ozal çagalara çyzgy gurallaryny tertipli saklamagyň zerurdygyny düşündirmeli: hökümdar we galam ýerinde bolmaly, hökümdaryň bölekleri aç-açan görünmeli we galamlar gowy açylmaly. Synpda öwrenilýän şekilleriň häsiýetlerini, şeýle hem okuwçylaryň çeken çyzgylaryny, diagrammalaryny we diagrammalaryny görkezmek üçin görkezme esbaplary bolmaly. Tagtadaky çyzgyny tamamlamak üçin tagtanyň bir bölegi barlanmalydyr. Sapagy guramak. Täze materiallary öwrenmek üçin amaly işe 10-12 minut sarp etmek (we 3-4-nji synplarda has köp) we tejribe we gözleg üçin 8-10 minut sarp etmek maslahat berilýär. Mugallym işe başlamazdan ozal çagalara meseläni aýdýar, söhbetdeşlik geçirýär we çyzgy ýa-da model görkezýär. Okuwçylar edilmeli işiň ähli taraplaryna düşünmäge synanyşyp, mugallymy üns bilen diňleýärler we söhbetdeşlige gatnaşýarlar. Talyplar işleýärkä, mugallym kynçylyk çekýän okuwçylara kömek etmeli. Ine, F.A.Orehowyň sapagy guramak baradaky teklipleri: okuwçylaryň işine gözegçilik etmek sapagyň aýrylmaz bölegidir. Theurnal sapak wagtynda okuwçylaryň hereketlerine syn etmek netijesinde mugallym tarapyndan baha berilýär. Okuwçylaryň güýçli we gowşak taraplaryny görkezmek bilen mugallym olaryň işini höweslendirýär. Güýçli okuwçylara esasy işi ýerine ýetirenlerinden soň goşmaça, birneme kyn iş teklip edilýär. Çagalary yhlaslylygy, takyklygy we hili sebäpli höweslendirmek möhümdir. Käbir meseleleri ýerine ýetireniňizden soň boş wagt sarp etmek peýdalydyr, bu bolsa yzda galan okuwçylara deň-duşlaryny yzarlamaga mümkinçilik berer. Tutuş synpyň deň we çalt işlemegi üçin arakesmeleri kem-kemden gysgaltmak. Arakesmeler öz-özüňi barlamak, deň-duş gözden geçirmek we okuwçy goldawy üçin ulanylyp bilner.
Okuwçylara berlen tabşyryklaryň meýilnamasyny we mazmunyny düşündiriň.
Toplumyň teksti dilden dürli usullar bilen düşündirilýär, ýagny didaktiki material görnüşinde ähli okuwçylara paýlanylýan görkeziş ýaragynyň, modeliniň görkezilmegi bilen bir hatarda, tabşyryk tagtada ýazylan bir eseri ýerine ýetirmezden öň okalýar . Wezipe düşnükli, gysga we jikme-jik bolmaly. Giriş söhbetdeşligi ähli zat üçin amaly we logiki meýilnama döretmegi maksat edinýär. Bir işi ýerine ýetirmek üçin köplenç onuň käbir tapgyrlaryny kesgitlemek zerur. Mugallym çagalaryň işine syn edýär we işiň gidişine düşündiriş berýär we okuwçylar üçin ýumuş kyn bolan halatynda tabşyrygyň bir bölegi (ýa-da tutuş iş) tagtada okuwçy tarapyndan ýerine ýetirilýär. Şeýle-de bolsa, esasy üns işi özbaşdak ýerine ýetirmeli. Çagalar her bir işi ýerine ýetirenlerinden soň, edilen işleri jemlemek üçin iň soňky söhbetdeşlik geçirmeli. Çagalary ýerine ýetirilen işler we netijeleriň ähmiýeti barada diagrammalary ulanmaga çagyrmak peýdalydyr.
Amaly işde okuw kitaby bilen işleşiň.
Birnäçe amaly çäreler okuw sapaklaryny öz içine alýar. Şonuň üçin okuw kitabynda birnäçe meseleler amaly iş bilen birleşdirilip bilner. Käbir çyzgylary, esasanam okuw kitaplaryndaky gözenek setirlerini göçürmek gowy pikir, sebäbi okuwçylar şekiliň iň häsiýetli nokatlarynyň koordinatlaryny tapyp bilerler we şekili deň edip bilerler. berlen surata Şol bir wagtyň özünde öwrenilýän materialyň tebigatyna düşünýärler.
Okatmaga aýratyn çemeleşme.
Okuwçylaryň aýratyn aýratynlyklaryny göz öňünde tutup, sapaga aýratyn çemeleşmek mugallymyň işiniň iň jogapkärli we möhüm taraplaryndan biridir. Amaly iş, ilkinji nobatda çagalaryň aýratyn aýratynlyklaryny öwrenmek üçin amatly şertleri döredýär. Hakykatdanam, okuwçylar amaly görnüşli işleri ýerine ýetirenlerinde, mugallym öz işine syn etmäge, amaly işiň aýratynlyklaryny bellemäge we çagalaryň ýüzbe-ýüz bolýan kynçylyklaryny görmäge mümkinçilik alýar. Bu gözegçilikler mugallyma her bir okuwçynyň ukyplaryny kesgitlemäge we çagalaryň aýratyn aýratynlyklaryny göz öňünde tutmaga mümkinçilik bermeli. Hususan-da, esasy tabşyrygy ýerine ýetirenlerinden soň okuwçylara anyk tabşyryk bermek peýdalydyr. Şeýle goşmaça meseleler (mysal üçin, berlen diagramma laýyklykda) başga bir meseläni döretmek we çözmek ýa-da meseläniň başga bir çözgüdini tapmak, şol bir meseläni çözmegiň dürli usullaryny deňeşdirmek mümkin. Çagalaryň aýratyn aýratynlyklaryny göz öňünde tutup, tablisa görnüşinde çap edilen didaktiki materiallar, şeýle hem mugallym okuwçylar bilen bilelikde taýýarlan didaktiki materiallar materialy saýlamakda uly kömek edip biler.
Bilimleri, başarnyklary we başarnyklary göz öňünde tutuň.
Amaly iş okuwçylara bilimlerini, başarnyklaryny we başarnyklaryny rasional kesgitlemäge mümkinçilik berýär. Talyplar özbaşdak iş edenlerinde, mugallym okuwçylaryň ýüzbe-ýüz bolýan kynçylyklaryny synlamaga, işiň gidişine baha bermäge, göreşýän okuwça kömek etmäge we ş.m. başarnyklary öwrenmäge we baha bermäge az wagt sarp edip biler. Işleriň gözden geçirilmegini we bahalandyrylmagyny çaltlaşdyrmak üçin ölçegleriň we hasaplamalaryň netijelerini öňünden taýýarlamak möhümdir.
Iň gowy eseri görkeziň.
Wagtal-wagtal iň oňat eserleriň (depderçeler, aýratyn çyzgylar, modeller) görkezilişini gurnamak zerur. Şeýle sergi stendlerde we vitrinlerde guralyp bilner.


Peýdalanylan edebiýatlar

• 
  Bikbaýewa.N.U we beýlekiler Matematika 2 – Daşkent
  

.: Mugallym, 2005, 208 sahypa.

• 
  Bikbaýewa.N.U we beýlekiler Matematika 3 – Daşkent .: Mugallym, 2005, 206 sahypa.
  
• 
  Bikbaýewa.N.U, Abangabaýewa E, K.Girfanowa “Daşkent başlangyç matematikanyň döwlet bilim standartlary esasynda ýaş mekdep okuwçylaryny okatmak” .: - 2008,” Turan – Ykbal ​​“,