Moskow mining institute publishing house

- jadval

Ko’rsatkichlar	Yarim tirkamalar
	BelAZ-540V- 5271	BelAZ-548V- 5272	BelAZ-549V- 5275
G’ildirak formulasi	6x2	6x2	6x4
Yuk ko’tarish qobiliyati, t	45	65	120
Massasi (yuksiz), t	30.4	39.5	78.0
Kuzov sig’imi, м^3	23.4	34	59.5
Harakatlanishning maksimal tezligi, km/soat	55	57	60
Uzunlik, m	10.9	12.48	13.95
Kenglik, m	3.48	4	4.7
Minimal qaytish radiusi, m	8.5	9.5	9.5
100km yo’l uchun	220	270	-

yoqilg’i sarfi, l

4.7-jadval

Ko’rsatkichlar	Yuk ko’tarish quvvatga ega bo’lgan yarim tirkamalar
	120t	300t (proyekt)
Kuzov sig’imi, m^3	112.5	220-240
G’ildirak formulasi	6x4	6x4 (8x4)
Solishtirma kuch (1t yuk ko’tarish qobiliyatiga), kVt	4.8	4.4
Yuksiz massa, t	65	129
Qaytishning minimal radiusi, m	12-13	13-15

7. 
   AVTOTRANSPORTNING HARAKATLANUVCHI TARKIBI PARKINI VA YO’LLARNING O’TKAZISH QOBILIYATINI
   

HISOBLASH
Harakatlanuvchi tarkib parkini hisoblash. Qoidaga ko’ra avtosamosvallar soni ekskavatorlar soniga ko’ra aniqlanadi. Avtosamosvallarning ishchi parki ekskavatorga yetkazib beriladigan bo’sh avtosamosvallarning soniga va tezligiga ko’ra tanlanadi. Bitta ekskavator bilan unumli ishlay oladigan avtosamosvallar sonini quyidagi formula bilan aniqlaymiz:
Npa = T_r / t, (4.42)
Bunda, T - reys davomiyligi, min;
t„ - avtosamosvalning yuklanish davomiyligi, min;
^Tp ^{- t}n + ¹дв + ^Ip + ^Im (⁴,⁴³)
Bunda, t_ae, t_p, t_M - mos ravishda harakatlanish, yuklash va harakatlar soni, min. (4.42) va (4.43) formuladan quyidagi kelib chiqadi:
N _- ^{tn + tde +1} р ^{+ tM} _-1 ₊ ^{tde +1}р ⁺¹ м (4 44)
pm t t \ ■ )
n n
Yuklashning davomiyligi:
t ^{- n}Kк ⁽⁴.⁴⁵⁾
Bunda, n_K - avtosamosval kuzoviga ekskavator tomonidan yuklanadigan cho’michlar soni;
t₄ - ekskavatorning ishchi davri davomiyligi, min.







t

n

t

n

Vk
а вер ^
0-9k_Hr„ ⁴ q a ^kр _t
Ek_Hr„ ^ц

(4.46)
(4.47)
Tashiladigan tog’ jinsining zichligiga va avtosamosvalning yuk ko’tarish quvvati, kuzov hajmining o’zaro munosabatiga ko’ra cho’michlar soni yoki kuzov hajmi bilan, yoki avtosamosvalning yuk ko’tarish quvvati bilan chegaralanishi mumkin. Unda avtosamosvalning yuklash davomiyligi quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:
Bunda, E - ekskavator cho’michining hajmi, м³;
k_v - ekskavator cho’michida tog’ jinsining maydalanganlik koeffitsiyenti;
0.9 - avtosamosval kuzovidagi maydalanganlik koeffitsiyentini o’zgarishini hisobga oluvchi koeffitsiyent;
k_ff - ekskavator cho’michining to’ldirilganlik koeffitsiyenti;
k_eep=1,1-1,15 - avtosamosvalning yuqoridan yuklanishini hisobga oluvchi koeffitsiyent.








U = Т + Т = 60
дв гр пор

l

l

тор

(4.48)

^ r=1 ' г i=i ' тор J
Bunda, Т_гр, Т_иор - mos ravishda yuk bilan va yuksiz avtosamosval harakatining davomiyligi, min;
к_Р, кор - bir xil sharoitga ega bo’lgan mos ravishda yuklangan holatdagi yo’l

i=1
Avtosamosval harakatalanishining davomiyligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
uchastkalari uzunligi, km;
^vv_P, ^vmo_P - mos ravishda yuk bilan va yuksiz avtosamosvallarning harakatlanish tezligi, km/soat.
4.8-jadvalda avtosamosvallaming yuk bilan va yuksiz holda harakatlanish tezligining texnik ko’rsatkichlari keltirilgan, ularni yaqinlashtirilgan hisoblarda hisoblash mumkin.

Yo’llar	Avtosamosvallarning harakatlanish tezligi (km/soat)
	BelAZ-540	BelAZ-548	BelAZ-549
Magistral, maydalangan toshli	32(42)	32(38)	30(42)
Magistral betonli	45(48)	38(47)	34(50)
Karyer yo’llari	13(14)	11(14)	13(15)
Ag’darma yo’llari	17(19)	16(18)	11(13)
Qiya kon lahimlaridagi yo’llar: Qiyaligi i=20%o beton yo’llar Qiyaligi i=60% beton yo’llar Qiyaligi i=20% maydalangan toshli yo’l Qiyaligi i=80% maydalangan toshli yo’l	14(30)	14(30)	14(30)

Qavslar ichida avtosamosvallaming yuksiz harakatlanish tezligi ko’rsatilgan.

Avtosamosvalning bo’shatish vaqti uning kuzovini ko’tarishi va tushurilishi bilan ham hisoblanadi. 40t yuk ko’tarish qobiliyatiga ega avtosamosvalning bo’shatish vaqti 60sekundni, kattaroq yuk ko’tarish qobiliyatiga ega bo’lganda 70-90sekundni tashkil qiladi.

Avtosamosyallami yuklashda manyovrlarining davomiyligi ko’tarish sxemasiga bo’liq bo’ladi va mos ravishda ochiq, tugunli va oxiri berk sxemalar uchun 0-10, 20-25, 50-60 sekundni tashkil qiladi. Avtosamosvalning
bo’shatilishida manyovrlarning davomiyligi 40-50sek ni tashkil qiladi. p sonli ekskavatorning ishini unumli tashkil etish uchun kerakli avtosamosvallar sonini quyidagi formula bilan aniqlaymiz:
N „ =2 N (4.49)
i=\
Avtosamosvallaming bir qismi doim tuzatish ishlarida yoki texnik ko’rik o’tishda bo’lganligi uchun avtosamosvallaming inventar parki quyidagini tashkil qiladi:
Bunda, т_г =0.7-0.8 - parkning texnik tayyorlik koeffitsiyenti.
Avtosamosvallaming texnik tayyorligi ularning foydalanish davrining oshishi bilan kamayadi.
Avtomobil yo’llarining o ’tkazish va tashish qobiliyati. Avtomobil yo’lining o’tkazish qobiliyati - bu muayyan vaqt davomida muayyan yo’l uchastkasidan o’tishi mumkin bo’lgan avtomobillar soni. Bu ko’rsatkich asosan avtomobil harakatlanish yo’lagin soni va harakatlanish tezligiga bog’liq. Avtosamosvallarning bir tomonlama harakatlanishida avtomobil yo’lining o’tkazish qobiliyati quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:


(4.51)
^60кн.д _ \0°°ук_нд
t L
Bunda, t_a - avtosamosvallar orasidagi vaqt oralig’i, daq; v - avtosamosvallarning harakatlanish tezligi, km/soat; l₆ - orqama-ketin keladigan avtosamosvallar orasidagi xavfsiz masofa, m; k_Hd =0,5-0,8 - harakatlanishning bir tekis emaslik koeffitsiyenti.
Avtosamosvallar orasidagi xavfsiz masofa to’xtash masofasi va avtosamosvalning uzunligi bilan aniqlanadi va 50m dan kam bo’lmasligi kerak. Gorizontal tekis yo’llarda bu ko’rsatkich quyidagi formula bilan aniqlanadi:
l₆ = v+0 . 04v² + 6 (4.52)
Avtomobil yo’lining tashish qobiliyati (t/soat) quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
М = Nqp /kp„ (4.53)
Bunda, q_zp - avtosamosval tomonidan tashiladigan yuk massasi, t; k^ =1.75-2 - zaxira koeffitsiyenti.
Avtomobol yo’lning o’tkazish va tashish qobiliyati ko’rib chiqilayotgan yo’l uchastkasi uchun yuk aylanmasi ko’rsatkichiga mos bo’lishi kerak.

8. 
   KARYER AVTOMOBIL TRANSPORTI ISHINI TASHKIL QILISH
   

Karyerda avtosamosvallardan fordalanilish samaradorligi ulaming zaboyga kelishi va ekskavatorga nisbatan joylashuviga sezilarli darajada bog’liq. Ishchi gorizontlarni ochish usuli, ishchi maydonlarning o’lchamlari va ekskavatorning ishlash sharoitiga ko’ra, avtosamosvallarni ekskavatorga ochiq, tugunli va oxiri berk qaytishli ko’rinishda yuklashga qo’yilishi mumkin (4.7-rasm.). Ochiq holatda yuklashga qo’yish gorizontdan ikkita chiqish yo’li mavjudligida amalga oshiriladi. Avtosamosvallar bu holatda uzluksiz harakatlanadi va magistral yo’llardan zaboy yo’llariga qarab harakat qiladi. Tugunli qaytish holatida yuklashga qo’yish gorizontdan chiqish yo’li bitta bo’lganda qo’llaniladi. U murakkab harakatlarni talab qilmaydi. Asosan avtosamovallarning almashinuv vaqti ekskavatorning ish davridan oshmaydi, bu bilan ekskavatordan vaqt bo’yicha foydalanishni yuqori bo’lishiga erishiladi. Oxiri berk holatda yuklashga qo’yish yo’llari tor joylarda va qaytib olish mumkin bo’lmagan hollarda qo’llaniladi. Bu sxema asosan transheyalar o’tishda oxiri berk zaboylarda qo’llaniladi. Ishchi maydon kengligi (transheya asosi) avtosamosval burilishidan kichik bo’lgan hollarda maxsus joylar o’yiqlar hosil qilinadi, bu joylarda avtosamosvallarning erkin holatda qaytib olishi ta’minlanadi (4.7- rasm.). Oxiri berk holatda qaytib olishli zaboylarda olib borilgan ishlarda avtosamosvallarning unumdorligi 10-15% ga kamayadi (boshqa sxemalarga qaraganda).


4.7- rasm.. Avtosamosvallarning ekskavatorlarga yuklashga qo’yish sxemasi:



a, b - ochiq holatda yuklashga qo’yish; v, g - tugunli qaytib olishli holatda yuklashga qo’yish; d, e - oxiri berk qaytib olishli holatda yuklashga qo’yish.
Bir vaqtning o’zida zaboyda joylashgan avtosamosvallar soniga ko’ra ulami yuklashga yakka yoki juftlashgan holda yuklashga qo’yish qo’llaniladi. Avtosamosvallarning yakka holda yuklashga qo’yish zaboy o’qiga parallel holda (keng bo’lmagan zaxodkalarda) yoki qaytib olish bilan (kengroq zaxodkalarda) o’rnatiladi. Avtosamosvallarni qaytib olish bilan yuklashga qo’yish ekskavatorning burilish burchagini kamaytirishi mumkin. Avtosamosvallarning juftlashgan holda yuklashga qo’yish unumdorlikni oshiradi. Juftlashgan bir tomonlama yuklashga qo’yishda avtosamosvallarning harakatlanishi bir qancha murakkablashishi mumkin (asosan kechki payt). Juftlashgan ikki tomonlama yuklashga qo’yishda ekskavatordan vaqt bo’yicha foydalanishni oshiradi. Bu keng va oxiri berk zaboylarda qo’llaniladi. Lekin juftlashgan holatda yuklashga qo’yish ekskavator parkini oshirishni talab qiladi. Barcha hollarda avtosamosvallarni yuklashga q’yishda zaboyda harakatlarni amalga oshirishi uchun minimal vaqt bilan ta’minlashi lozim, minimal burilish burchagi va yuklash vaqtida ekskavator mashinistiga avtosamosval kuzovi yaqqol ko’rinishini ta’minlashi lozim.
Karyerlarda avtomobil transportidan unumli foydalanilishda shuningdek karyerda qo’llaniladigan ekskavator va avtosamosvallarning ishchi o’lchamlari mos kelishi kerak. Avtosamosvallar kuzovining sig’imi V ekskavator cho’michi sig’imi E bilan 4-10 nisbat oralig’ida bo’lishi kerak.
Avtomobil transportidan foydalanadigan mahalliy karyerlarda 1t/km ga sarflanadigan xarajatlar keng oraliqlarda o’zgarib turadi. Avtomobil transportiga sarflanadigan xarajatlardan amortizatsion ajratmalarga va ish haqiga mos ravishda 30-40 va 20-30% oralig’ida bo’ladi. Avtosamosvallarning yuk ko’tarish qobiliyati oshishi bilan karyerning ishchi ko’satkichlari oshadi (4.9- jadv.).

Avtosamosvallar	Yuk ko’tarish qobiliyati, t	Ish vaqti, yillar	Bosib o’tish masofasi, km
KrAZ-256B	12	4.5-5.0	180-200
BelAZ-540A	27	5.0-6.0	200-220
BelAZ-548A	40	5.0-6.0	200-220
BelAZ-549	75	6.0-7.0	250-300
BelAZ-7519	110	5.0-6.0	200-220