Morfologiyaga kirish

SO‘Z YASALISH USULLARI


So'z yasashga asos qismning qanday xususiyatga ega ekanligiga ko'ra so'z yasalishining bir necha usullari bor:
1) yasashga asos qismga qo'shimchalar qo'shish orqali (affiksatsiya – morfologik usul) → ishla, bilim...
2) so'zlarni qo'shish orqali (kompozitsiya – sintaktik usul)→ qo‘shma korxona,ishlab chiqarish,xo‘rozqand kabi.
Hozirgi o'zbek tilida so'z yasashning mahsuldor usuli qo'shimchalar qo'shish yo'li bilan so'z yasash - affiksatsiyadir. Bu usul tilda mavjud bo'lgan muayyan so'z yasash qoliplari asosida yuzaga chiqadi. Shuning uchun ham so'zlovchi xotirasida so'z yasashning qoliplari mavjud bo'ladi. Masalan, ot+chi «shaxs oti yasovchi» (ishchi, temirchi, suvchi); ot+li «asosdan anglashilgan narsa yoki belgining mavjudligi yoki ortiqligi» (suvli, mevali) va boshq. Ana shu so'z yasash qoliplari asosida turli- tuman yasama so'zlar hosil qilinadi.
So'zlovchi xotirasida so'z yasash qoliplari va ularning ma’nolari haqida ko'nikmaning mavjud bo'lishi har qanday yangi yasalmaning oson tushunilishiga imkon beradi.
So'z yasash qoliplari va ularning ma’nolari bir xil yasovchi qo'shimchali so'zlarni ma’lum uyalarga birlashtirish asosida aniqlanadi. Masalan:

traktorchi	yig'la	binokor
kombaynchi	sizla	g'allakor
suvchi	qo'lla	paxtakor
kompyuterchi	oqla	shifokor
gulchi	ishla	sholikor