Morfologik tahlilda qo’shimchalar kombinatsiyasi



Download 163 Kb.
bet8/11
Sana10.06.2022
Hajmi163 Kb.
#650697
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Morfologik tahlilda qo’shimchalar kombinatsiyasi

M

Kelishiklaming nomi

Qo 'shimchasi

Misollar

1

Bosh kelishik

-0

Kitob, yaxslu, o 'n, men, borish

2

Qaratqich kclishigi

-ning

Kitobning, yaxshining, o'nning, melting, borishning

3

Tushum kelishigi

-ni

Kitobni, yaxshini, o 'nni, ineni, borislmi

4

Jo'nalish kelishigi

-ga

Kitobga, yaxshiga, o 'nga, menga, borishga

5

O'rin-payt kelishigi

-da

Kitobda, yaxshida, o 'nda, menda, borishda

6

CHiqishi kelishigi

-dan

Kitobdan, yaxshidan, o 'ndan, mendan, borishdan

Bosh kelishik. Bosh kelishik (qisq. BK) 0 shaklli bo'lib, Lining mohiyati boshqa kelishiklarga qarama-qarshi qo'yilish asosida belgilanadi. BK dagi so'zshakl gap tarkibida tobe mavqe-dagi istagan gap bo'lagi, so'z yoki gap kengaytiruvchisi bo'lib kela oladi. Misollar:
Ega: Derazamning oldida bir tup o'rik oppoq bo'lib gulladi. (H.Olim.)
Aniqlovchi: Bilim - baxtkaliti. (Maq.)
To'ldiruvchi: Ko 'rpangga qarab oyoq uzat. (Maq.)
Hoi: Ship etdi, Shibirg'on ketdi. (Top.)
Darslik va qo'llanmalarda BK kesim vazifasidagi so'zni ham shakllantiradi deyiladi: Otam - o'qituvchi. Dil qulfi - til kabi-Biroq bunda o'qituvchi, til so'zshakllari kesim vazifasida bo'lib,
boshqa bo'laklarga mutlaq hokimdir. KKning sintaktik mohiyati esa «sintaktik qurilmalarda oldingi so'zni keyingi so'zga bog'lash»dir. Bu mohiyat nuqtayi nazaridan kelishiklarga munosabatda bo'ladigan bo'lsak, kesimda bosh kelishikni qidirish mantiqsizdir. Chunki, a) kesimlik kategoriyasi tarkibi murakkab bo'lsa-da, unda kelishik shakli mavjud emas; b) KK umumtur-kumiy kategoriya ekan, unda kesim vazifasidagi barcha mustaqil so'zlarda kelishikni qidirishga to'g'ri kelgan bo'lur edi; v) KK sintaktik mohiyati «oldingi so'zni keyingi so'zga bog'lash» ekan, kesim eng oxirgi so'z bo'lib, undan keyin bog'lanadigan birlik yO'q; g) ayrim tadqiqotlarda bunday paytda kelishik ma'nosi va vazifasi o'ta darajada kuchsizlashadi, deyiladi. Aslida bunda kuchsizlashish shu darajadaki, kelishik mohiyati mutlaqo voqelan-maydi - «ko'rinmaydi». Bu esa ushbu pozitsiyada kelishikni qidirmaslikni taqozo qiladi.
Tilshunoslar turkiy tillarda «bosh kelishikdagi so'z gapning xohlagan bo'lagi bo'lib kela olishi»ni ta'kidlashadi. BK ning bu xususiyati boshqa kelishiklaming o'rnini almashtira olishi bilan belgilanadi. Ammo bu imkoniyat chegaralangan. KK sistema­si ikki mikrosistemadan iborat: BK, qaratqich kelishigi (qisq. QK), tushum kelishigi (qisq. TK) va jo'nalish kelishigi (qisq. JK), O'rin-payt kelishigi (qisq. O'PK), chiqish kelishigi (qisq. ChK). BK birinchi mikrosistemaga mansub bo'lganligi uchun uning QK va TK ni almashtirishi bemaloldir. JK, O'PK va CHK ga nisbatan bu imkoniyat nihoyatda chegaralangan. Masalan, ikki kundan keyin -ikki kun keyin, qishloqqa ketdi - qishloq ketdi, oqshomda ketdi -oqshom ketdi.

Download 163 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish