Монография / (ТИҚхмми илмий Кенгаши томонидан чоп этишга тавсия қилинган) Тошкент-2019


Турли суғориш тартибларининг ғўзани ўсиши, ривожланиши, ҳосилдорлиги ва пахта толасининг сифат



Download 1,23 Mb.
bet26/38
Sana22.11.2022
Hajmi1,23 Mb.
#870648
TuriМонография
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   38
Bog'liq
Сувнинг ўсимлик ҳаётидаги роли

Турли суғориш тартибларининг ғўзани ўсиши, ривожланиши, ҳосилдорлиги ва пахта толасининг сифат


кўрсатгичларига таъсири
Ғўза ҳосилдорлигини белгилашда тажриба вариантларида кўчат қалинлиги асосий ўрин эгаллайди. Унинг вариантлар бўйича бир хилда бўлиши дала тажрибаси бўйича тўғри хулоса чиқаришга имконият яратади. Шунинг учун дала тажрибамизда ғўзанинг кўчат қалинлиги делянкаларда ёппасига санаш усулида, 1-июнда ва теримлардан олдин ҳар йили аниқланиб борилди.
Ғўза ҳосилдорлигини белгилашда тажриба вариантларида кўчат қалинлиги асосий ўрин эгаллайди. Унинг вариантлар бўйича бир хилда бўлиши дала тажрибаси бўйича тўғри хулоса чиқаришга имконият яратади. Шунинг учун дала тажрибамизда ғўзанинг кўчат қалинлиги делянкаларда ёппасига санаш усулида, 1-июнда ва теримлардан олдин ҳар йили аниқланиб борилди (4.4.4.1-жадвал).
4.4.4.1-жадвал
Ғўзанинг кўчат қалинлиги, минг дона/га

Вариант лар



Тажриба йиллари

2011

2012

2013

вегетация
бошида

теримдан
олдин

вегетация
бошида

теримдан
олдин

вегетация
бошида

теримдан
олдин

1-тажриба дала

1

92,7

89,5

93,4

90,0

93,5

90,1

2

92,9

90,3

93,3

90,4

94,0

91,3

3

94,5

93,6

95,3

93,7

95,5

94,1

4

94,2

91,7

95,3

92,4

95,0

92,6

2-тажриба дала

1

92,9

89,2

93,2

89,9

93,6

90,7

2

93,4

91,0

93,5

90,8

94,0

91,4

3

94,6

93,5

94,9

94,2

95,2

94,1

4

94,1

91,8

94,8

92,5

94,7

93,2

3-тажриба дала

1

92,5

89,3

93,6

89,7

94,1

90,3

2

92,3

89,8

93,1

90,5

93,8

90,9

3

94,2

93,7

94,5

93,1

94,6

93,9

4

92,9

90,7

94,6

92,5

94,5

93,2

Ғўза даласидаги кўчат қалинлигини 1- тажриба даласи бўйича тахлилига асосан, 1-вариантда тажриба йиллари бўйича ўртача гектарига: 1-июн холатида 92,7-93,5 ва теримдан олдин 89,5-90,1 минг дона, чекланган дала нам сиғимига нисбатан суғориш олди тупроқ намлиги 70-70-60% бўлган 2-вариантда: 1-июн холатида 92,9-94,0 минг дона ва теримдан олдин 90,3-91,3 минг дона, чекланган дала нам сиғимига нисбатан суғориш олди тупроқ намлиги 70-80-60% бўлган 3-вариантда 1-июн холатида 94,5-95,5 минг дона ва теримдан олдин 93,6-94,1 минг дона хамда чекланган дала нам сиғимига нисбатан суғориш олди тупроқ намлиги 70-80-60 % (суғориш меъёри 30 фоизга оширилган) 4-вариантда хар гектарида 1-июн холатида 94,2-95,3 минг дона ва теримдан олдин 91,7-92,6


минг дона кўчат бўлди.
Ишлаб чиқариш назоратига нисбатан 1-тажриба дала бўйича терим олдидан ўртача 2-вариантда 0,4 - 1,2 минг дона, 3-вариантда 3,7-4,1 минг дона ва 4 вариантда 2,2-2,5 минг дона кўп кўчат борлиги аниқланди. Бу шундан далолат берадики суғориш олди тупроқ намлиги чекланган дала нам сиғимига нисбатан тупроқ намлиги 70- 80-60 фоизда ушлаб турилганда кўчат қалинлиги юқори бўлганлиги кузатилди. Шунга ўхшаш маълумотлар бошқа тажриба далаларидан хам олинди.
Ғўзанинг ўсиш-ривожланиши асосан об-ҳаво шароитига, тажриба даланинг вариантлар бўйича ЧДНСга, суғориш режимларига боғлиқ ҳолда ўрганилди. Вегетация даври бошида асосан ғўзанинг ер устки органларига нисбатан ер ости органлари, яъни илдиз системаси яхши ривожланди. Кейинчалик, айниқса июл ойида ғўзанинг асосий пояси ўсиши ва ривожланиши кескин ортди, яъни асосий поянинг кунлик ўсиши 1,5 см. ва ундан ҳам ортиқни ташкил қилди.
Турли сув тартибида ғўзани суғоришнинг ўсиш-ривожланишига таъсирини ўрганиш бўйича олинган маълумотлар қўйидаги 4.4.4.2- жадвалда келтирилган.
4.4.4.2-жадвалда келтирилган маълумотларнинг тахлили қилинишига қараганда, фенологик кузатувлар бўйича (август ойи) тажриба далаларининг ишлаб чиқариш назорати бўйича (2011-2013 йй.) асосий поя узунлиги 64,0-78,9 см., 11,8-12,4 дона ҳосил шохи, 1,9-2,1 тугунча, 1,6-1,8 дона кўсак, сентябр ойидаги кузатувларда кўсаклар сони 9,1-9,3 дона бўлган.
Ўртача тажриба йилларининг 3-чи вариантида асосий поя узунлиги 72,8-81,3 см, ҳосил шохи 12,4-13,0 дона, очилган гул (тугунча) 2,0-2,1 дона, кўсак 3,2-3,6 дона, сентябр ойида жами кўсаклар сони 10,8-10,9 дона бўлди.
4.4.4.2-жадвал.
Турли суғориш режимида ғўзани суғоришнинг ўсиш-ривожланишга таъсири, 2011-2013 йй.

Тажрибалар

Вар.


1.06

1.07

1.08

1.09

асосий поя узун- лиги,
см

чин барг сони. дона

асосий поя узун- лиги,
см

миқдори, дона

асосий поя узун- лиги.
см

миқдори, дона

асосий поя узун- лиги,
см

кўсак сони, дона

ҳосил шохи



бутони


ҳосил шохи



бутони


гули


ту- гун- ча

кўсак


очил- гани



очил- магани



жами


1


1

8,9

3,7

41,2

5,1

1,9

64,0

11,8

4,8

1,9

2,2

1,6

72,0

1,3

7,8

9,1

2

10,3

3,9

42,7

5,7

2,8

70,0

11,7

4,7

1,7

2,0

2,6

74,0

2,4

7,0

9,4

3

10,5

4,3

46,6

6,1

3,4

72,8

12,4

5,2

2,1

2,3

3,2

75,8

3,1

7,8

10,9

4

10,3

4,1

45,4

6,0

2,8

72,4

12,2

4,9

2,0

2,1

2,5

74,3

2,2

7,6

9,8

2


1

9,9

4,1

44,0

5,2

2,2

75,8

11,9

5,3

1,9

1,9

1,6

78,4

1,4

7,9

9,3

2

10,0

4,2

44,9

5,6

3,6

77,3

12,6

4,6

1,6

1,6

3,3

79,0

3,2

6,2

9,5

3

10,4

4,6

46,8

6,0

3,8

78,2

13,0

5,1

2,0

1,9

3,6

80,4

3,5

7,3

10,8

4

10,2

4,3

45,1

5,7

3,6

76,5

12,7

4,9

1,9

1,7

3,4

79,1

3,2

6,9

10,1

3


1

9,8

4,1

45,2

5,1

2,3

78,9

12,4

5,3

2,1

1,7

1,8

81,7

1,6

7,7

9,3

2

10,0

4,4

46,3

5,3

3,6

79,4

12,3

4,6

1,5

1,4

3,2

82,1

3,1

6,1

9,1

3

10,4

4,6

47,4

5,8

3,8

81,3

13,0

5,2

2,0

1,9

3,6

83,5

3,4

7,5

10,9

4

10,2

4,3

46,8

5,6

3,8

79,9

12,2

4,7

2,1

1,9

3,5

83,2

3,2

7,1

10,4

89
Тажриба вариантларида чекланган дала нам сиғимига нисбатан тупроқ намлигини 70-80-60% бўлган 3-вариантда, тажриба тизимидаги бошқа вариантларга нисбатан ғўзанинг ўсиши ва ривожланиши барча вариантлардан юқори бўлганлиги кузатилди. Экинга кам ёки ортиқча сув бериш ғўза ривожданишига салбий таъсир этиши кузатилди.


1-тажрибадаги ишлаб чиқариш назоратида сентябр ойида ғўза поясиниг узунлиги 72 см. бўлган бўлса, жами кўсаклар сони 9,1 дона, шундан очилганлари 1,3 донани ташкил қилди.
Шу тажриба даласининг 2 варианти, яъни суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНС(2-тажриба)га нисбатан 70-70-60 % ушлаб турилиши орқали, ғўза поясиниг узунлиги 74 см. бўлди. Жами кўсаклар сони 9,4 дона, шундан очилганлари 2,4 донани ташкил қилди. Ишлаб чиқариш назоратига нисбатан жами кўчатлар сони 0,3 донага, очилгани эса 1,1 донага кўп бўлди.

  1. вариант, яъни суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНСга нисбатан 70-80-60 % ушлаб турилганда, ғўза поясиниг узунлиги 75,8 см. бўлди. Жами кўсаклар сони 10,9 дона, шундан очилганлари 3,1 донани ташкил қилди. Ишлаб чиқариш назоратига нисбатан жами кўчатлар сони 1,8 донага, очилгани эса 1,8 донага кўп бўлди.

  2. вариант, яъни суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНСга нисбатан 70-80-60 % (суғориш меъёри 30 фоизга оширилган) бўлганда ғўза поясиниг узунлиги 74,3 см. бўлди. Жами кўсаклар сони 9,8 дона, шундан очилганлари 2,2 донани ташкил қилди. Ишлаб чиқариш назоратига нисбатан жами кўчатлар сони 0,7 донага, очилгани эса 0,9 донага кўп бўлди.

Илмий изланишларнинг 2 ва 3 тажриба далаларида ҳам шундай қонуниятлар кузатилди.
Турли суғориш ва мавсумий суғориш меъёрлари, сув-хаво режимлари ғўзанинг ўсиши ва ривожланишига хамда ҳосилига таъсир қилувчи асосий омиллар ҳисобланади. Тажриба далаларининг пахта хосилдорлигини аниқлашда ғўзани суғориш тартибига боғлиқлиги бўйича кўсакдаги пахта оғирлигига таъсири ўрганиш мақсадида барча тажриба вариантлардан ва қайтариқларидан ҳар
терим олдидан 100 тадан намуналар териб олинди ва териб олинган намуналарда кўсакдаги ўртача пахтанинг оғирлиги аниқланди. Тажриба далалари бўйича олиб борган тадқиқотлар натижасида ғўзанинг Хоразм-127 навидаги бир дона кўсакдаги пахта оғирлиги ўртача 3,87-4,14 грамм бўлганлиги аниқланди (4.4.4.3-жадвал).
4.4.4.3-жадвал Ғўзанинг турли суғориш тартибларининг бир дона кўсакдаги
пахта оғирлигига таъсири, гр.

Тажриба
дала

Вариантлар

Теримлар

Ўртача

Фарқи,
±

1

2

3

4

2011 -2013 йй.

1


1

4,27

3,91

3,78

3,53

3,87

-

2

4,38

4,14

3,83

3,55

3,98

0,11

3

4,45

4,18

3,91

3,64

4,05

0,18

4

4,41

4,16

3,87

3,61

4,01

0,14

2


1

4,33

4,00

3,85

3,58

3,94

-

2

4,45

4,18

3,92

3,65

4,05

0,11

3

4,55

4,29

4,00

3,74

4,14

0,20

4

4,52

4,24

3,98

3,69

4,11

0,17

3


1

4,33

3,98

3,86

3,60

3,94

-

2

4,46

4,18

3,96

3,62

4,05

0,11

3

4,53

4,29

4,01

3,71

4,13

0,19

4

4,51

4,24

3,98

3,68

4,10

0,16

Тажриба ишлари ўтказилган барча вариантларидаги суғориш тартибининг ўзгариши ҳисобига бир кўсакдаги пахтанинг оғирлиги ўртача тажриба ўтказилган йиллар бўйича назоратга нисбатан 0,10-0,20 граммга кўплиги аниқланди.


Хоразм вилоятидаги тажриба далаларида суғориш тартибини ғўза хосилдорлигига таъсири аниқлаш бўйича олиб борилган илмий тадқиқот натижаларининг ўртача қиймати 4.4.4.4-жадвалда келтирилган.
Ғўзадан энг паст ҳосилдорлик ишлаб чиқариш назорати (1-вариант)да кузатилган бўлиб, 4967-5099 м3/га сув берилганда,
тадқиқот йиллари бўйича 1- тажриба далаларда 30,0-31,0 ц/га пахта хосили олинди.
Суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНСга нисбатан 70-70-60 % («қаттиқ» режим)да суғорилган вариантда, барча тажриба тадқиқот натижалари бўйича хосилдорлик 31,5-33,4 ц/га ва мавсумий суғориш меъёри 3874-3903 м3/га ташкил қилди.
4.4.4.4-жадвал Суғориш тартибини ғўза хосилдорлигига таъсири (ўртача)

Таж риба

Вариант лар

Жа- ми ц/га



1- терим

2- терим

3- терим

Охирги
терим

ц/га


жами га нис батан
%

ц/га


жами га нис батан
%

ц/га


жами га нис батан
%

ц/га


жами га нис батан
%

2011-2013 йй.

1


1

30,4

15,8

51,8

6,0

19,6

6,4

21,2

2,2

7,4

2

32,2

17,7

55,0

6,5

20,2

6,0

18,7

2,0

6,1

3

40,2

23,8

59,3

8,6

21,3

6,1

15,1

1,7

4,2

4

35,5

20,4

57,4

7,7

21,7

5,9

16,5

1,5

4,3

2


1

30,8

16,1

52,2

7,3

23,6

5,0

16,4

2,4

7,8

2

33,1

17,6

53,1

7,6

22,9

5,3

16,1

2,6

7,8

3

40,1

22,9

57,2

8,8

21,9

6,1

15,1

2,3

5,7

4

36,2

20,0

55,3

8,3

22,9

5,8

16,1

2,1

5,7

3


1

30,5

14,6

48,0

7,5

24,5

5,5

18,2

2,8

9,3

2

31,1

16,2

52,0

8,0

25,8

4,1

13,2

2,8

8,9

3

39,3

22,0

56,0

10,2

26,0

4,5

11,4

2,6

6,5

4

37,6

20,3

54,0

9,8

26,3

5,0

13,0

2,5

6,7

Барча тажрибалар бўйича тахлилий натижалар шуни кўрсатади, ғўзадан энг юқори хосилдорлик 3-вариантда, тупроқнинг суғориш олди намлиги ЧДНСга нисбатан 70-80-60 фоизда ушлаб турилганда олинди. Юқори хосилдорликни олиш учун хар гектар майдонга мавсум давомида 3641 - 3676 м3 миқдорида сув берилган бўлиб, хар гектар майдондан 39,3-40,2 центнер пахта хосили олинди.



  1. вариантда, ЧДНС 70-80-60 фоиз(суғориш меъёри 30 фоизга оширилган)да тажриба далалари бўйича ўртача ҳосилдорлик хар гектар майдондан 35,5-37,6 центнер оралиғида бўлди. Мавсумий суғориш меъёри гектарига 3967-4005 м3 бўлди.

Тупроқда мақбул намлик тартиботини сақлаш орқали, ҳосилни эрта етилиши ва ғўзани эрта йиғиб олиш орқали оҳирги сифати паст бўлган хосилни йиғиб олиш камайтирилади. 4.4.4.4-жадвалда келтирилишича, тупроқнинг суғориш олди намлиги ЧДНС га нисбатан 70-80-60 фоизда ушлаб туриш орқали асосий хосилни 3 та теримда йиғиб олишга эришилди. Барча вариантлар бўйича кўрак терими умумий хосилга нисбатан 4,2-9,3 % бўлди.
Суғоришлар сонини ва мавсумий суғориш меъёрининг камлигида кўсакларнинг очилиши эрта бўлсада, уруғлари етилмаган, толалар узилиш кучи камайган бўлади (4.4.4.5-жадвал).
4.4.4.5-жадвал
Пахта толасининг сифат кўрсаткичлари

Тажриба дала
номери

Вариантлар



1000 та уруғ
оғирлиги, г

Толанинг пишиқлиги,
гк

Толанинг узунлиги,
мм

Нисбий узилиш кучи
юки, гк/текс

2011-2013 йй.

1

1

120,4

4,1

34,1

25,8

2

117,0

4,1

34,6

25,9

3

121,0

4,2

35,6

26,0

4

120,0

4,1

34,9

25,9

2

1

120,5

4,1

34,2

25,7

2

116,0

4,1

34,5

25,8

3

120,0

4,2

35,4

26,0

4

119,0

4,1

34,8

25,9

3

1

121,0

4,2

34,4

25,8

2

114,7

4,0

34,6

25,8

3

121,3

4,2

35,3

26,1

4

119,3

4,1

35,0

26,0

4.4.4.5-жадвалда келтирилган маълумотлар тахлилидан шуни хулоса қилиш мумкинки, Хоразм-127 навида нисбий узилиш кучи хам 3-вариантда (70-80-60%) энг юқори бўлди, яъни 26,0-26,1 гс/текс. Энг паст қиймат 1-вариант (ишлаб чиқариш назорати)да - 25,7-25,8 гс/текс бўлди. Пахта толасининг бошқа кўрсаткичлари, жумладан 100 та уруғ оғирлиги, толанинг пишиқлиги, толанинг узунлиги хам ишлаб чиқариш назорати ва бошқа вариантларга ничбатан юқори бўлди.
Шундай қилиб, Хоразм вилоятининг ўтлоқи - аллювиал тупроқлар шароитида пахта толасининг энг яхши сифат кўрсатгичларига ғўзани суғориш олди намлиги ЧДНС га нисбатан 70-80-60 фоизда ушлаб туриш натижасида эришилди.



      1. Download 1,23 Mb.

        Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish