Тажриба даладаги ғўза хосилига вариацион статистика услубида математик ишлов бериш
Тажриба далаларнинг вариантларидан олинган ғўза хосилини вариацион статистик услубда математик томондан ишлов бериш бўйича маълумотлар 8.9.1 - жадвалда келтириб ўтилган.
8.9.1-жадвал
Турли суғориш технологияларида ғўзани йиллар бўйича ҳосилдорлиги, ц/га.
Тажриба дала номери
|
Суғориш техноло- гиялари, кўрсаткичлар
|
2013
|
2014
|
Ўртача
|
Назоратга нисбатан хосилнинг
ошиши
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
4
|
Назорат
|
30,1
|
31,3
|
30,7
|
|
Эгатни ўзгарувчан сув
сарфи билан суғориш
|
39,7
|
40,9
|
40,3
|
9,6
|
Эгатни қарама-қарши
томонидан суғориш
|
41,4
|
42,4
|
41,9
|
11,2
|
Эгат оралатиб суғориш
|
36,7
|
36,8
|
36,8
|
6,1
|
М
|
37,0
|
37,9
|
37,4
|
|
m +
|
2,5
|
2,5
|
2,5
|
|
δ +
|
5,0
|
5,0
|
5,0
|
|
P
|
6,7
|
6,6
|
6,6
|
|
V +
|
13,5
|
13,1
|
13,3
|
|
5
|
Назорат
|
31,3
|
31,2
|
31,3
|
|
Эгатни ўзгарувчан сув
сарфи билан суғориш
|
41,1
|
41,5
|
41,3
|
10,0
|
8.9.1-жадвалнинг давоми
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
5
|
Эгатни қарама-қарши
томонидан суғориш
|
42,5
|
42,8
|
42,7
|
11,4
|
Эгат оралатиб суғориш
|
39,3
|
38,5
|
38,9
|
7,6
|
М
|
38,6
|
38,5
|
38,5
|
|
m +
|
2,5
|
2,6
|
2,5
|
|
δ +
|
5,0
|
5,2
|
5,1
|
|
P
|
6,5
|
6,7
|
6,6
|
|
V +
|
13,0
|
13,5
|
13,2
|
|
6
|
Назорат
|
31,4
|
31,5
|
31,5
|
|
Эгатни ўзгарувчан сув
сарфи билан суғориш
|
40,3
|
41,3
|
40,8
|
9,3
|
Эгатни қарама-қарши
томонидан суғориш
|
41,9
|
43,3
|
42,6
|
11,1
|
Эгат оралатиб суғориш
|
37,9
|
39,1
|
38,5
|
7,0
|
М
|
37,9
|
38,8
|
38,3
|
|
m +
|
2,3
|
2,6
|
2,4
|
|
δ +
|
4,6
|
5,2
|
4,9
|
|
P
|
6,1
|
6,6
|
6,4
|
|
V +
|
12,2
|
13,3
|
12,8
|
|
Эслатма: М- пахта хосилининг вариантлар бўйича ўртача арифметик қиймати; m - ўртача хатолик; δ - стандарт оғиш кўрсаткичи; p - аниқлик даражаси; V - ўзгариш коэффициенти.
Турли суғориш технологияларининг ғўза хосилдорлигига таъсирини ўрганиш натижасида олиб борилган тажриба дала бўйича вариантлардан олинган хосилдорликнинг йиллар ва вариантлар бўйича ўртача қиймати ҳисоблаб чиқилди. Бу орқали ишлаб чиқариш назоратига нисбатан ошиши (камайиши) аниқланди.
Тажриба дала вариантлари бўйича далани суғоришда турли суғориш технологияларини қўлланилиши натижасида ўртача тажриба йиллари бўйича олинган маълумотларни тахлил қиладиган бўлсак, 4 тажрибада ишлаб чиқаришга нисбатан ғўза хосилдорлиги 6,1-11,2 ц/га, 5-тажрибада 7,6-11,4 ц/га, 6-тажрибада: 7,0-11,1 ц/га ошди (8.9.1- жадвал). Ўртача
хатолик тажриба далалар бўйича 2,3 - 2,6 % бўлди.
Квадратли стандарт оғиш кўрсаткичи ўртача икки йиллик тажрибалар бўйича 4,5 - 5,2 бўлди.
Олинган маълумотларнинг аниқлик даражаси 6,1-6,7 бўлди. Ўзгариш коэффициенти барча тажриба далаларида олиб борилган илмий тадқиқот ишлари натижасида 12,2 - 13,5 бўлди.
Суғориш технологиялари, ғўзани хосилига таъсир қилиб қолмасдан, балки пахта толасининг технологик хусусиятларига хам боғлиқ эканлиги тажриба ишларида аниқланди. Ортиқча меъёрда суғориш, сув беришлар сонини ва мавсумий суғориш меъёрини кўпайтириш ғўзанинг етилишини кечиктирди, хосилдорликни тушиб кетиши ва пахта толаси сифатини ёмонлашишига сабаб бўлди (8.9.2-жадвал).
8.9.2-жадвал Ғўзани эгатлаб суғориш технологияларини пахта толасининг
технологик сифат кўрсаткичларига таъсири
Тажриба дала номери
|
Тупроқнинг чегаравий дала нам сиғими, %
|
1000 уруғ оғирлиги, гр.
|
Толанинг пишиқлиги, гк
|
Толанинг узунлиги, мм
|
Нисбий синдириш юки,
гк/текс
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
4
|
Ишлаб чиқариш
назорати
|
120,4
|
4,2
|
34,6
|
25,7
|
Ўзгарувчан сув
билан суғориш
|
121,2
|
4,2
|
35,5
|
25,8
|
Эгатни қарама-
қарши томонидан суғориш
|
121,6
|
4,3
|
35,8
|
26,0
|
Эгат оралатиб
суғориш
|
121,0
|
4,1
|
35,0
|
25,5
|
8.9.2-жадвалнинг давоми
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
5
|
Ишлаб чиқариш
назорати
|
120,4
|
4,1
|
34,1
|
25,5
|
Ўзгарувчан сув
билан суғориш
|
120,3
|
4,2
|
34,7
|
25,7
|
Эгатни қарама- қарши томонидан
суғориш
|
120,6
|
4,2
|
35,6
|
25,9
|
Эгат оралатиб
суғориш
|
120,1
|
4,1
|
34,6
|
25,6
|
6
|
Ишлаб чиқариш
назорати
|
120,3
|
4,1
|
34,1
|
25,3
|
Ўзгарувчан сув
билан суғориш
|
121,1
|
4,2
|
35,2
|
25,8
|
Эгатни қарама- қарши томонидан
суғориш
|
122,1
|
4,2
|
35,7
|
26,1
|
Эгат оралатиб
суғориш
|
120,7
|
4,1
|
35,0
|
25,5
|
Турли суғориш технолгияларини қўллаш пахта толаси технологик сифат кўрсаткичларига таъсири ўрганиш муҳим омиллардан бири ҳисобланади. Кенг қамровли олиб борилган тадқиқотлар натижаларидан маълумки, ғўзани турли суғориш технологиялари ва мақбул суғориш тартибларида юқори ва сифатли пахта ҳосили олиш билан бирга, унинг тола сифат кўрсаткичлари ҳам яхшиланишига сабаб бўлди.
Тажрибаларда пахта толасининг энг юқори технологик сифат кўрсаткичлари эгатни қарама-қарши томонидан суғорилган 3-вариантда хамда эгатни ўзгарувчан сув сарфи билан суғорилган (4-вариант)да кузатилди. Эгатни қарама-қарши томонидан суғорилган вариантда тажриба йиллари бўйича ўртача тола узунлиги 35,8 мм, 1000 дона чигит оғирлиги 120,6 гр., нисбий синдириш кучи юки 26,0 гк/текс дан иборат бўлди. Эгатни ўзгарувчан сув билан суғорилган вариантда тола узунлиги
35,5 мм, 1000 дона чигит оғирлиги 121,2 гр., нисбий синдириш кучи юки 25,8 гк/текс дан иборат бўлди.
Шундай қилиб, Хоразм воҳасининг ўтлоқи - аллювиал тупроқлар шароитида энг яхши натижага эгатни қарама-қарши томонидан ва эгатни ўзгарувчан сув билан суғорилганда вариантларда, суғориш олди тупроқ намлигини 70-80-60% ЧДНСда бўлганда эришилди.
Турли суғориш технологияларида эгатнинг узунлиги бўйича намланиши
Эгат узунлиги бўйича намланишининг тупроқнинг механик таркибига боғлиқлиги
Суғориш технологияларида суғориш техникаси элементлари эгат узунлиги бўйича намланишини аниқлашда тупроқнинг механик таркиби ва суғориладиган майдон нишаблиги бўйича эгат узунлиги 80 - 120 метр қилиб олинди, эгатга берилган сув сарфи эгат охирига етиб бориши таъминланди (8.10.1-8.10.4-расмлар).
4-тажриба даласининг енгил қумоқ тупроқларида ғўзани 600 м3/га суғориш меъёри ва эгатни ўзгарувчан сув сарфи (2-вариант) билан суғорилганда, сув (qэ = 0,6 л/с) эгатнинг охирига етиб бориш вақти 1,3 соатни ташкил этди ва эгатнинг сув сарфи икки марта (qэ = 0,3 л/с) камайтириб, 600 м3/га суғориш меъёри таъминланиши учун яна 2,1 соат ташкил этиб, суғориш давомийлиги 3,4 соат бўлди. 8.10.1-расмда эгатни ўзгарувчан сув сарфи билан ғўзани суғоришда эгат узунлиги бўйича тупроқнинг намланиш эпюраси келтирилган.
8.10.1-расм. Эгатни ўзгарувчан сув сарфи билан ғўзани суғоришда эгат узунлиги бўйича тупроқнинг намланиш эпюраси (2-вариант).
Эгатни қарама-қарши томонидан (3-вариант) ғўзани 589 м3/га суғориш меъёрида эгат нишаблиги бўйича суғорилганда, сув (qэ = 0,6 л/с) эгатнинг охирига етиб бориш вақти 1,25 соатни, суғориш давомийлиги
2,25 соатни ташкил этди (8.10.2-расм).
8.10.2-расм. Эгатни қарама - қарши томонидан ғўзани суғоришда эгат узунлиги бўйича тупроқнинг намланиш эпюраси (эгат нишаблиги бўйича) (3-вариант).
Эгатни қарама-қарши томонидан (3-вариант) ғўзани 589 м3/га суғориш меъёрида эгат нишаблигига қарши томондан суғорилганда, сув (qэ = 0,6 л/с) эгатнинг охирига етиб бориш вақти 1,52 соатни, суғориш давомийлиги 3,12 соатни ташкил этди (8.10.3-расм).
8.10.3-расм. Эгатни қарама - қарши томонидан ғўзани суғоришда эгат узунлиги бўйича тупроқнинг намланиш эпюраси (эгат нишаб- лигига қарши томондан) (3-вариант).
Эгат оралатиб (4-вариант) ғўзани 600 м3/га суғориш меъёрида суғорилганда, сув (qэ = 0,6 л/с) эгатнинг охирига етиб бориш вақти 1,4 соатни, суғориш давомийлиги 2,9 соатни ташкил этди (8.10.4-расм).
8.10.4-расм. Эгат оралатиб ғўзани суғоришда эгат узунлиги бўйича тупроқнинг намланиш эпюраси (4-вариант).
Қолган тажриба ва вариантларда ҳам шундай боғлиқликлар кузатилди.
Do'stlaringiz bilan baham: |