Monografiy indd

71
Миллий тасвирий ва амалий санъат атамалари тадқиқи
тамойиллари инобатга олган ҳолда бўлиши мақсадга 
муво фиқ.
Фасл бўйича хулоса
Атамаларининг кенг миқёсда тадқиқ эти лиши бир 
неча афзалликларга эга бўлиб, ай ниқса, санъат соҳасига 
тегишли нутқ бир ликларини объектив равишда рўйхатга 
олиш, мазкур бирликлар ҳақидаги тасаввурни кен-
гайтириш, санъат атамалари таркибини жорий қилиш 
ҳамда улардан фойдаланишнинг ўзи га хосликларини 
аниқлаш учун кенг йўл очади. Зеро, ҳозирда кам 
истеъмолли миллий тасвирий санъат атамаларини бир 
тизимга со лиш, уларнинг русча ва инглизча изоҳларини 
тузиш кун тартибидаги масаладир. Бунда ўз лашган 
атама ва бирликларнинг ўзбекча му қобилини топиш, 
муқобили бўлмаса изоҳ лаш ва ўзбек тилининг луғат 
тизимини бойиши учун хизмат қилишига тўсқинлик 
қилмасдан, ўзлашма сўзларни ўз ҳолича қолдириш 
мақ садга мувофиқ. Чунки, ўзбекча тасвирий ва амалий 
санъати терминларини рус ёки инглиз тилига таржима 
қилиш жараёнида қўшимча изоҳлар талаб этилади. Халқ 
тилида кенг тарқалган миллий атамаларнинг аксарияти 
рус ва инглиз тилларида мавжуд эмас. Демак, ўзлашма 
атамани ўз нутқий меъёрларимизга мослаштириб 
талаффуз этганимиз каби, мил лий атамани ҳам ўша 
тил вакиллари учун қулай бўлган талаффузда қайд 
этиш эҳтиёжи юзага келади ва луғатда ўзбек миллий 
тасвирий ва амалий санъат атамаларининг рус ва 
инглиз тилларидаги ифодаси ва изоҳи ҳар бир тилнинг 
фонетик хусусиятлари, нутқий тамойиллари инобатга 
олган ҳолда бўлиши муҳим масаладир.

---

72
Хулоса
ХУЛОСА
Дарсликларнинг ёрдамчи манбааси сифа-
тида хизмат қилувчи луғатлар она тилимиз ни тўлиқ 
ўзлаштиришда муҳим билим манбаи ҳисобланади. 
Тафаккурнинг тараққий этиши да уларнинг ўрни 
беқиёс. Зеро, оғзаки ва ёзма нутқни ўстириш воситаси 
бўлган ўқув дарсликлар ўз вазифасини тўла бажара 
олмайди. Шундай экан, луғатлар тил таълимининг 
мазкур бўшлиғини тўлдириша катта замин яратади.
Бу борада бир қанча ишлар қилинган бў либ, улар 
кўптилли эмаслиги, ва ёки ата маларнинг фақат номи 
ўзбек, рус ва инглиз тилларида келтирилганлиги, 
уларнинг талқи ни берилмаган ёки фақат ўзбек тилида 
эканлиги билан тилшунослар олдида муаммо сифатида 
намоён бўлмоқда. Шунинг учун санъат соҳасидаги 
барча атамаларнинг луғати яратилиб, изоҳи уч тилда 
берилиши кўзда тутилмоқда.
Ўзбекистоннинг турли ҳудудларида айрим 
атамалар ҳар хил. Шунинг учун ушбу атамалар изоҳли 
луғатининг яратилиши ифодаларни тушунишдаги ҳар 
хилликка барҳам беради. Халқ усталарининг бу санъат 
соҳасидаги ютуқлари билан таништиришда ҳамда 
келажак авлодга ўзбек миллий санъатини мукаммал 
ўргатишда муҳим манбаа вазифасини ўтайди. Мазкур 
атамалар санъат соҳасининг турли йў налишларига 
бағишланган, 
масалан, 
ҳу ду дий 
жиҳатдан, 
йўналишлари, тури, техни ка си, усу ли, этимологияси 
нуқтаи наза ри дан ва ҳоказолар. Луғатда уларни тўп-
лаб бир тизимга солиш, замон талаблари дара жасида 
ҳар бирининг ўзбекча, русча ва инг лизча изоҳларини 
келтириш, талаба-ёш лар, профессор-ўқитувчилар ва 

---

73
Миллий тасвирий ва амалий санъат атамалари тадқиқи
шу соҳага қи зи қувчилар учун мўлжалланган адабиёт 
сифатида намоён бўлади.
Санъат соҳасига оид атамалар луғатини яратиш 
бир неча афзалликларга эга. Жумладан, санъат соҳасига 
тегишли нутқ бирликлари ни объектив равишда 
рўйхатга олиш, балки мазкур бирликлар ҳақидаги 
тасаввурни муай ян миқдорда кенгайтириш, санъат 
атамалари сос тавини жорий қилиш ҳамда улардан фой-
даланишнинг ўзига хосликларини аниқлаш имконини 
беради. Унда замонавий атама ва бирликларнинг 
ўзбекча муқобилини топиш, муқобили бўлмаса 
изоҳлаш ва ўзбек тилининг луғат тизимини бойиши 
учун хизмат қилишига тўсқинлик қилмасдан, ўзлашма 
сўзларни ўз ҳоличи қолдириш муҳим аҳамиятга эга. 
Ўзбек тасвирий ва амалий санъати терминларини 
рус ёки инглиз тилига таржима қилиш жараёнида 
қўшимча изоҳлар билан берилган. Чунки, халқ 
тилида кенг тарқалган миллий атамалар рус ва инглиз 
тилларида мавжуд эмас. Ўзлашма атамани ўз нутқий 
меъёрларимизга мослаштириб талаффуз этга нимиз 
каби, мил лий атамани ҳам ўша тил вакиллари учун 
қулай бўлган талаффузда қайд этиш мақсадга мувофиқ. 
Шунингдек, луғатда ўзбек миллий тасвирий ва амалий 
санъат ата маларининг рус ва инглиз тилларидаги 
изоҳи ҳар бир тилнинг фонетик хусусиятлари, нутқий 
тамойиллари инобатга олинган.

---