Moluch 353 c indd

.
№ 11 (353)
 .
Март 2021 г.
264
Молодой ученый O’zbekiston
Adabiyot:
1. Sirojiddinov.Sh, Yusupova.D, Davlatov.O.Navoiyshunoslik.Toshkent:«Tamaddun», 2018.418-bet.
2. Rustamov.A.Navoiyning badiiy mahorati.Toshkent:«Adabiyot va san’at», 1979.69-bet.
3. Alisher Navoiy.Badoye ul-vasat.Toshkent: 1988–1990.608-g’azal.
4. Hojiahmedov.A.Mumtoz badiiyat malohati.Toshkent:«Sharq», 1999.34-bet.
Навоий ғазалига Жавҳарий назираси
Себғатуллоҳ Жавҳарий, магистранти
Термиз давлат университети (Ўзбекистон)
Мавлоно Абдурашид Жавҳарий Навоий ғазалларига куплаб назиралар ва мухаммаслар ёзган, Жавҳарийнинг Навоий ғазлла-
рига ёзган назираларини таҳлил булиб ва унинг фикри жиҳати, дунё қараши ва ундан қанча даражагач издошлик қилганинг, шу 
сабабдан бир қиёсий таҳлил қилинган.
Калит сўзлар:
 субҳ, шух, ўхшатиб, Навоий, Жавҳарий, шоир, рухсор, бемор, назира, сиймо, зебо.
Анализ газелей Навои в работах Джавхари
Себгатуллох Жавхарий, студент магистратуры
Термезский государственный университет (Узбекистан)
Мавлана Абдурашид Джавхари написал много стихов и мухаммac на газели Навои, он проанализировал стихи Джавхари о га-
зелях Навои и сделал сравнительный анализ его точки зрения, мировоззрения и того, насколько вы следовали за ним.
Ключевые слова: 
аналогия, Навои, Джавхари, поэт, рухсор.
Н
азира ёзиш шарқ адабиётида эзгу бир анаънага айланиб 
қолган. Ҳар бир ижодкор табиий ҳолда ўзидан олдинги 
устоз ижодкор асарларни ўқиб ундан унумли фойдаланади. 
Алишер Навоий ўз асарлари ўз даври ва ундан кийинги ўзбек 
шоирлар ижодига катта таъсир кўрсатди.
Ҳар бир ўзбек шоири унинг асарларни ўқиб унга назира 
ёзди. Ушбу анаъна Навоий замонидан бошлаб бизнинг даври-
мизга қадар давом этиб келади. Биз ушбу мақолада Алишер 
Навоийнинг «Хазойин ул-маоний» (Ғаройиб ус-сағар) де-
вони таркибида келган иккита ғазал танлаб, шакл ва мазмун 
жиҳатдан уларни афғон-ўзбек шоири Мавлоно Абдурашид 
Жавҳарийнинг (1927–1998) «Жавзжон қуёши» номли девони 
таркибида келган худди шу вазн, қофия ва радифда ёзилган ға-
заллари билан қиёсий тарзда ўрганамиз.
Албатта, ушбу қиёсий таҳлилдан асосий мақсад ўзбек ада-
биёти тарихи тараққиётнинг турли босқичларига мансуб икки 
ижодкорни географик жиҳатдан бир мантиқада яшагани, фи-
крий ва дунёқараш жиҳатидан уйғунлиги таққос учун асос бе-
ради, албатта. Улар орасида замонига кўра бир-бирдан беш 
асрдан кўпроқ масофа бор. Бир тил ва алифбо ҳамда битта ва 
макон ва ҳудудда яшаб ижод этган икки ижодкорнинг туйғу-
лари, маърифати қандай экани ушбу қиёсларда кўриниши 
мумкин. Шарқ мумтоз адабиёти, айниқса, ўзбек адабиётида 
назира ёзиш ижодкорлар орасида эзгу бир анаънага айланиб 
қолган.
Тўғри, ушбу анъана ёлғиз шеъриятга хос бўлмай, балки барча 
билимлар соҳасини қамраб олади. Навоий ҳазратлари ўзининг 
«Насойим-ул муҳаббат» асарини ёзишда бевосита Мавлоно Аб-
дураҳмон Жомийнинг «Нафаҳот ул-унс» тасаввуфий асаридан 
фойдаланган. Шунингдек, «Лисон ут-тайр» достонини ёзишда 
Шайх Фаридиддин Аторнинг «Мантиқ ут-тайр» асаридан фой-
далангани сезилади.
Адабиётда айниқса шеъриятда издошлик ва назирагўйлик 
тарих бағридан сув ичган эзгу бир анаъна бўлиб, асрлар ўтиши 
билан ҳамоно давом этиб келади. Бу фикр исботи учун қуйи-
даги қиёсларни тақдим этамиз.
1-ғазалларининг қиёси «Ғаройиб ус-сиғар» (104-ғазал).
Шаклий қиёс:
Ғазал арузнинг рамали мусаммани мақсур-маҳзуф (бир ми-
срада уч қатла фоилотун ва бир қатла фоилун) вазнида битлган.
Қофия: рухсор — бемор
Радиф: субҳ — эрталаб
Мавзу: лирик-севги — муҳаббат изҳори, ҳижрон шиддати.
Мазмуни: шоир ушбу лирик ғазал орқали субҳнинг тонго-
тиши ва қуёшнинг чиқишини ҳижрондаги ошиқнинг совуқ оҳ 
ва сариқ рухсорига менгзайди.