Moluch 297 c indd

349
Young scientist Kazakhstan
Сыр өңіріндегі діни-ағартушылық бағыттың қалыптасуы
Оразалиева Гүлжанар Ибадуллақызы, магистрант
Қызылорда «Болашақ» университеті (Қызылорда қаласы, Қазақстан)
Берілген мақалада Сыр өңіріндегі ахундық, ишандық, діни ағартушылық бағыттар қарастырылады.
Кілт сөздер: ислам, ағартушылық бағыт, Қалжан ахун, Әбжали ишан, Айқожа ишан, Мырзабай ахун, Садық ахун.
Формирование религиозно-просветительского направления земли Сыра
Оразалиева Гульжанар Ибадуллаевна, магистрант
Кызылординский университет «Болашак» (Кызылорда, Казахстан)
В статье рассматривается религиозно-просветительская деятельность ахунов, ишанов земли Сыра.
Ключевые слова: ислам, просветительское направление, Калжан ахун, Абжали ишан, Айкожа ишан, Мырзабай ахун, Садык ахун.
К
иелі Сыр өңірінің бойында 30-ға тарта ахундар мен ишандар 
өмір сүрген. Адамзат баласына жақсылық жасап, рухани 
тазалық пен ізгілік дәнін сепкен Ислам діні VII ғасырда Арабия 
түбегінде пайда болғаны тарихта белгілі. Мұхаммед пайғамбар 
негізін қалаған жаңа дін VII–VIIІ ғ. ғ. Азия, Африка және Еуро-
паның біраз жерлеріне тарап үлгерді. Алғашқыда Көк Тәңіріне 
сыйынған бөрілі байрақты түркілер бұл дінді мойындамаға-
нымен ІХ–Х ғ. ғ. исламды мемлекеттік дінге айналдырып, қазақ 
жеріне біржолата орнықтырды. Сол дәуірдегі ислам нәрімен су-
сындаған Сыр өңірінің билеушілері де сандаған мешіттер, діни 
медреселер салып, исламның қанат жайып таралуына ахундар 
мен ишандар зор мүмкіндіктер жасады.
ХІХ–ХХ ғ. ғ. қазақ жерін Патшалық Ресей тарапынан отарлау 
саясатының күшеюі дінге әсер етті. Орталық Азияның атақты ме-
дреселерінде Көкілташ, Мир Араб т.б діни білім алған адамдар 
қазақ даласындағы халықты діни сауаттандыру жолында аянбай 
еңбек етті. Жүздеген ахун-ишандардың арасында халыққа та-
нымал болғандар — Қалжан ахун, Әбжали ишан, Айқожа ишан, 
Садық ахун, Мырзабай ахун т. б. Жалпы ислам дінінің Сыр өңіріне 
таралуы VIII–ІХ ғғ. басталды. Ислам дінін насихаттауда алғашқы-
лардың бірі болған Қалжан ахун Бөлекбайұлына тоқталайық.