Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

11.4. Debitorlik qarzlarining umumiy hajmi, tarkibi va vujudga kelish muddati hamda uning aylanuvchanligi tahlili
Raqobatdosh iqtisodiyotda har bir xo‘jalik subyekti o‘z faoliyatini olib borish jarayonida, albatta, ma’lum darajadagi debitorlik yoki kreditorlik qarzdorlikka yo‘l qo‘yadi, chunki ishlab chiqarish korxonalarida mahsulotni yetkazib berish bilan uning to‘lovi o‘rtasida doimo ma’lum bir vaqt tafovutlari (farqlanishlar) bo‘lishi tabiiy. Shu sababli ham debitorlik qarzlarining tarkibiy tuzilishini va ularning vujudga kelish muddatlarini o‘rganib, tahlil qilib chiqish muhim hisoblanadi.
Debitorlik qarzlari tarkibi deganda uning yuzaga chiqish qatorlari yoki o‘rni tushiniladi. Korxona balansi bo‘yicha uning quyidagi qatorlarini tarkiblab o‘tganmiz. Xaridor va buyurtmachilardan bo‘lgan debitorlik qarzlar, xodimlar bilan hisob-kitoblar bo‘yicha debitorlik qarzlar, ish haqidan ajratmalar yuzasidan debitorlik qarzlar, soliqlar va turli boshqa to‘lovlar bo‘yicha debitorlik qarzlari va hokazo. Shuningdek, debitorlik va kreditorlik majburiyatlari tarkibida muddati o‘tgan, to‘lov muddati kelgan va to‘lov muddati o‘tmagan majburiyatlarni a’lohida tarkiblash mumkin.
Muddati o‘tgan va to‘lash muddati kelgan majburiyatlar alohidaalohida hisobga olinadi va boshqariladi. Muddati o‘tgan debitorlik qarzlari «Debitorlik va kreditorlik majburiyatlari to‘g‘risidagi ma’lumotnoma»da alohida qatorlanadi. Ularning respublika ichkarisidagi korxonalar va respublikadan tashqaridagi korxonalar o‘rtasida muddati o‘tgan majburiyatlarga ajratish mumkin. Muddati o‘tkazib yuborilgan majburiyatlar korxona moliyaviy holatini og‘irlashtiruvchi asosiy sabab sifatida olinadi va muhim e’tibor beriladi.
Tahlil etishda debitorlik qarzlarining hajmi, tarkibi hamda vujudga kelish muddati bo‘yicha o‘rganish asosida ularning holatiga, aylanuvchanlik darajasiga, debitorlik qarzlari bilan bog‘liq bo‘lgan moliyaviy holat ko‘rsatkichlariga baho beriladi.
103-jadval Debitorlik qarzlari holati tahlili
(1-yanvar 2012-yil holatiga)