Moliyaviy va boshqaruv hisobi

8530 – «Imtiyozli aktsiyalar» hisobvarag’i imtiyozli aktsiyalar qismida ularning nominal qiymati bo’yicha aktsiyadorlik kapitalining holati va harakati haqidagi ma’lumotlarni jamlaydi. Imtiyozli aktsiyalarning taxliliy hisobi xuddi oddiy aktsiyalar hisobi kabi amalga oshiriladi.
8530 – «Pay va quyilmalar» hisobvarag’i aktsiyadorlik jamiyatlaridan tashqari boshqa hamma tashkiliy-huquqiy shakldagi xo’jalik yurituvchi sub’ektlar: davlat va xususiy korxonalar, shirkatlar va sherikchilikda xo’jalik yurituvchi sub’ektlar uchun ustav kapitalining holati va harakati haqidagi ma’lumotlarni jamlashga mo’ljallangan.
Davlat korxonalarida esa bu ustav fondi deb nomlanadi, u davlat tomonidan xo’jalik yurituvchi sub’ektga ajratilgan asosiy va oborot vositalar majmuidan iborat.
Ulushli kapitali – xo’jalik faoliyatini amalga oshirish uchun shirkat a’zolar tomonidan kiritilgan ulushlar jamidir.
Ustav kapitali – ta’sis hujjatlarida belgilangan doiradagi faoliyatni ta’minlash uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektni tashkil etish chog’ida uning mulkiga muassislar (a’zolar) qo’shgan ulushlarining jamini (nominal qiymati bo’yicha hissalari, aktsiyalar) pul birligida ifodalashdir.
Shunday qilib, tashkil etilgan xo’jalik yurituvchi sub’ektning ustav kapitali uning muassislari tomonidan qo’shilgan mablag’laridan to’planib boradi. U bir vaqtning o’zida muassislarning jamoaviy mulki hamda yuridik shaxs bo’lgan xo’jalik yurituvchi sub’ektning mulki hisoblanadi. Bu nuqtai nazardan qaraganda ustav kapitali bir tomondan xo’jalik yurituvchi sub’ektning o’z mablag’lari fondi, boshqa tomondan esa har bir muassisning mulki sifatida namoyon bo’ladi.
Ustav kapitalini shakllantirish tartibi O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari va tashkiliy-huquqiy shakliga muvofiq ta’sis hujjatlari bilan tartibga solinadi.
Ustavni ro’yxatga o’tkazish paytida e’lon qilingan ustav kapitalining butun miqdori quyidagi provodka orqali ifodalanadi:
4610 – «Ustav kapitaliga badallar bo’yicha mulkdorlar qarzlari» hisobvarag’i debeti.
8310 (8312, 8313) – «Ustav kapitali» hisobvarag’i krediti.
Amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq xo’jalik yurituvchi sub’ekt mulkdorlar xo’jalik yurituvchi sub’ekt ro’yxatidan o’tkazilgandan keyin bir yil mobaynida o’z ulushlarini to’liq qo’shishlari shart.
Xo’jalik faoliyatining 3 ta asosiy tashkiliy-huquqiy shakli mavjud: yakka egalik, xo’jalik jamiyatlari va shirkatlari aktsiyadorlik jamiyati (korporatsiya).
Yakka egalikdagi ustavni ro’yxatga o’tkazish chog’ida ro’yxatga olingan ustav kapitali (UK) hajmi yozuvida kayd etiladi:
4610 – «Ustav kapitaliga badallar bo’yicha mulkdorlarning qarzi» hisobvarag’i debeti.
8510 – «Ustav kapitali» hisobvarag’i krediti.
Bunda 8330 – hisobvaraqda xo’jalik yurituvchi sub’ekt yagona mulkdor ulushining miqdori aks ettiriladi. Xususiy korxona amaldagi qonun hujjatlariga ko’ra o’z ustavini ustav kapitali miqdorini ma’lum qilmasdan ham ro’yxatdan o’tkazish huquqiga ega.
Ustav kapitaliga ulushlarning kelib tushishi ustav kapitali hisob varag’iga ta’sir ko’rsatmaydi, balki muassis qarzini so’ndiradi. Amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq ustav kapitaliga badallar daromad hisoblanmaydi va soliqqa tortilmaydi.
Muassis ustav kapitaliga turli aktivlarni kiritish mumkin, biroq ularning turlari albatta koxona ustavida aks ettirilishi shart. Maslan, agar koxonaning ustav kapitali faqatgina pul mablag’lari hisobiga to’ldiriladi deb ustavda yozilgan bo’lsa, u holda muassis ustav kapitaliga asosiy vositalarni kirita olmaydi. Bu hol ustav koidasining buzilishi sifatida tavsiflanadi.