Moliyaviy va boshqaruv hisobi

Asosiy vositalar amortizatsiyasi

(eskirishi) hisobi


Amortizatsiya (eskirishi)-bu asosiy vositaning foydali xizmat muddati davomida amortizatsiya qiymatini muntazam ravishda taqsimlash va ko’chirish ko’rinishida eskirishning qiymat ifodasidir.
Asosiy vositaning amortizatsiya qiymati taxmin qilinayotgan tugatilish qiymatini chiqarib tashlagan holda aktivning dastlabki qiymati yoki moliyaviy hisobotlarda ko’rsatilgan qiymat o’rnini bosadigan boshqa qiymatning summasi hisoblanadi.
Asosiy vositaning eskirishi bilan amortizatsiya o’rtasida mustahkam aloqa bor. Biroq ular bir xil tushunchalar emas. Eskirish asosiy vositalaridan foydalanish vaqtida ularning texnik ishlab chiqarish xossalarini asta-sekin yo’qotish jarayonini aks ettiradi.
Amortizatsiya ancha murakkab jarayon bo’lib, iste’mol qilingan asosiy vositalar qiymatini ularning eskirishiga muvofiq ravishda mahsulot tannarxiga, davr xarajatlariga o’tkazish, iste’mol qilingan asosiy vositalarning o’rnini qoplash maqsadida pul fondini jamg’arish jarayonini aks ettiradi. Demak, eskirish amortizatsiyaning dastlabki shart-sharoitidir.
Asosiy vositalarga eskirish hisoblashda «Asosiy vositalar» nomli 5-son BҐMSga hamda O’zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksining 23-moddasiga amal qilish lozim.
Quyidagi asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblanmaydi:

• 
  Er;
  
• 
  Mahsuldor hayvonlar, buqa va ho’kizlar;
  
• 
  Kutubxona fondi;
  
• 
  Byudjet tashkilotlari, shu jumladan, ilmiy-tadqiqot, konstruktorlik va texnologik tashkilotlarning vositalari;
  
• 
  Belgilangan tartibda konservatsiyaga o’tkazilgan asosiy vositalar;
  
• 
  To’liq amortizatsiyalangan asosiy vositalar.
  

Uzoq muddatli ijara hollarida ijaraga olingan asosiy vositalar bo’yicha amortizatsiya ajratmalarini ijaraga oluvchi o’tkazadi. Qisqa muddatli ijarada amortizatsiya ajratmalarini ijaraga beruvchi hisoblaydi.
O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksining 23-moddasiga binoan asosiy vositalarning amortizatsiya normalari quyidagicha belgilangan:
jadval