«Moliyaviy tahlil» fanidan

5-jadval
“Navoiyazot ”AJ ning “Pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot (4-sonli shakl)”i to’g’ri usulda.

Ko‘rsatkichlar nomi Наименование показателей	Satr kodi	Kirim Приход	Chiqim Расход
1	2	3	4
Operatsion faoliyat Операционная деятельность
Mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishdan kelib tushgan pul mablag‘lari Денежне поступления от реализации продукции (товаров, работ и услуг)	010	687631148
Material, tovar, ish va xizmatlar uchun mol yetkazib beruvchilarga to‘langan pul mablag‘lari Денежне выплаты поставщикам за материали, товары, работы и услуги	020		633719124
Xodimlarga va ular nomidan to‘langan pul mablag‘lari Денежные выплаты персоналу и от их имени	030		4078714
Operatsion faoliyatning boshqa pul tushumlar va to‘lovlari Другие денежные поступления и выплаты от операционной деятельности	040	7970653	29051035
Jami: operatsion faoliyatning sof pul kirimi / chiqimi (satr. 010-020-030+/-040) Итого: чистый денежный приток /отток от операционной деятельности (стр. 010-020-030+/- 040)	050	28752928
Investitsiya faoliyati Инвестиционная деятельность
Asosiy vositalarni sotib olish va sotish Приобретение и продажа основных средств	060	0	7768644
Nomoddiy aktivlarni sotib olish va sotish Приобретение и продажа нематериальных активов	070		10258

1	2	3	4
Uzoq va qisqa muddatli investitsiyalarni sotib olish va sotish Приобретение и продажа долгосрочных и краткосрочных инвестиций	080	156749	627804
Investitsion faoliyatning boshqa pul tushumlari va to‘lovlari Другие денежные поступления и выплаты от инвестиционной деятельности	090	0	39804
Jami: invetitsion faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi (satr.060+/-070+/-080+/- -090 Итого: чистый денежный приток/отток от инвестиционной деятельности (стр. 060+/- -070+/- 080+/-090)	100	-8289761
Moliyaviy faoliyat Финансовая деятельность
Olingan va to‘langan foizlar Полученные и выплаченные проценты	110		153917682
Olingan va to‘langan dvidentlar Полученные и выплаченные дивиденды	120	834085	0
Aksiyalar chiqarishdan yoki xususiy kapital bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa instumentlardan kelgan pul tushumlari Денежные поступления от выпуска акций или других инструментов, связанных с собственным капиталом	130	0
Xususiy aksiyalar sotib olingandagi pul to‘lovlari Денежные выплаты при выкупе собственных акций	140		0
Uzoq va qisqa muddatli kredit va qarzlar bo‘yicha pul tushumlari va to‘lovlari Денежные поступления и выплаты по долгосрочным и краткосрочным кредитам и займам	150	0
Uzoq muddatli ijara (moliyaviy lizing) bo‘yicha pul tushumlari va to‘lovlari Денежные поступления и платежи по долгосрочной аренде (финансовому лизингу)	160	0	68982133
Moliyaviy faoliyatning boshqa pul tushumlari va to‘lovlari Другие денежные поступления и выплаты от финансовой деятельности	170	599	0
Jami: moliyaviy faoliyatning sof pul kirim/chiqim (satr.110+/-120+130-140+/-150+/- -160+/-170) Итого: чистый денежный приток/отток от финансовой деятельности (стр.110+/-120+130- 140+/-150+/-160+/-170)	180	-222065131
Soliqqa tortish Налогообложение
To‘langan daromad (foyda) solig‘i Уплаченный налог на доход (прибыль)	190		24050642
To‘langan boshqa soliqlar Уплаченные прочие налоги	200		14465
Jami: to‘langan soliqlar (satr.190+200) Итого уплаченные налоги (стр.190+200)	210		24065107
Jami: moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining sof pul kirimi/chiqimi (satr.050+/-100+/-180-210) Итого: чистый денежный приток/отток от финансово-хозяйственной деятельности (стр. 050+/-100+/-180-210)	220	-246130238
Yil boshidagi pul mablag‘lari Денежные средства на начало года	230	277282474
Yil oxiridagi pul mablag‘lari Денежные средства на конец года	240	31152236

Pul oqimlari to’g’risidagi xisobot jadvalinining 230 va 240-satrlaridagi yil boshidagi pul mablag’lari va yil oxiridagi pul mablag’lari summalari orasidagi farq joriy davrdagi pul mab’lag’lari oqimi qancha bo’lganini bildiradi. Bizning jadvalda esa bu ko’rsatkich -246130238(31152236-277282474)ga teng. Ya’ni joriy davrda “Navoiyazot” AJ aksiyadorlik jamiyatining balansidan 246130238 sh.b dagi pul mablag’lari chiqib ketgan. Pul oqimlari to’g’risidagi 5-jadvalimizda bu chiqib ketgan pul birligiga korxonaning faoliyat turlari: operatsion, investitsion va moliyaviy faoliyatlarinining moddalari bo’yicha qay darajada ta’sirini ko’rishimiz mumkin.

5. Xulosa

Pul oqimlari to’g’risidagi hisobotni tuzish usullari va tartibi mavzusini o’rganish natijasida quyidagi xulosalarga kelindi:
Xo’jalik mexanizmining hisob tizimida pul oqimlari va uning hisobi xo’jalik jarayonlarga ta’sir qiluvchi ustqurmaviy vositalarning muhim elementlaridan biridir. Shuning uchun ham mazkur mavzu doimo o'rganib borilishi kerak. Hisob natijasida sub’ektlar faoliyatidagi pul mablag’lari harakati, ham tarkibiy jihatdan, ham umumlashgan holda hisobot shakliga keltiriladi va o’rganiladi. Mazkur, hisobot shaklining afzalliklari quyidagilardan iborat, asosiy faoliyat, investitsiya faoliyati, moliyaviy faoliyat natijalari va ular ta’sirida hisobot davri davomida pul mablag’larining sof o’zgarishi sub’ektlaridagi pul mablag’larini hisobot davrida qayerdan kelganligi, qayerga sarflanganligi hamda pul mablag’lari balansidagi o’zgarishlarni ko’rsatib beradi. Bu bilan xo’jalik faoliyati uchun pul mablag’lari yetarliligiga baho beriladi. Bu korxonalarni moliyaviy holatini bilishda juda ham muhimdir.
Korxonaning pul mablag’larini kirimi va chiqimi, ularning manbalari, miqdori, qoldig’i, foydaning pulga aylanish holati kabi ko’rsatkichlar pul vositasida korxona iqtisodini o’rganish va boshqarish uchun kerak. Demak, hozirgi davrda pul mablag’lari to’g’risidagi axborotlar korxona faoliyatini boshqarish uchun qarorlar qabul qilishda juda ham zarur.
Hozirgi davrda pul oqimlari to’g’risidagi hisobotni tuzishda bevosita hamda bilvosita usullarning imkoniyatlaridan to’liq foydalanish zarur ekan. Chunki, ularning har biridagi axborot ichki va tashqi foydalanuvchilar uchun biznes qarorlarini realligini ta’minlaydi.
Mavzuni ba’zi bir jihatlarini takomillashtirish uchun quyidagi takliflar bildirildi.
1. Ma’lumki, iqtisodiyotimizda kichik korxonalar “Pul oqimlari to'g’risida hisobot” shaklini rasmiy ravishda tuzmaydilar va kerakli joylarga
topshirmaydilar. Albatta, bu holat ularning hisob tizimidagi ishlarni osonlashtiradi. Lekin, o’zi kichik korxona, biroq mablag’lar aylanmasi juda ham ko’p bo’lgan, turli faoliyatlar bilan shug’ullanadigan sub'ektlar mazkur hisobot shaklini o’z ichki boshqaruv maqsadlari uchun ham tuzishlari kerak. Chunki, xo'jalik sub’ektini pul mablag’lari oqimi hamda holati bo’yicha boshqarish bugungi kunda barcha joyda zaruratga aylangan. Mazkur yondashuv boshqaruv usullarini yanada boyitib, ularni yanada mustahkamlaydi.
2. Amaldagi “Pul oqimlari to’g’risida”gi hisobotda aks ettirilgan ma’lumotlar barchasi xo’jalikning biznes faoliyatiga tegishli degan fikrni keltirib chiqaradi. Biroq, aslida unday emas. Chunki, pul mablag’lari tarkibida xo’jalik ixtiyorida turgan, lekin foydalanish imkoniyati cheklangan, ya’ni maxsus maqsadlarga tayinlangan pul mablag’lari mavjud. Ular ahamiyati jihatdan turli yo’nalishlarga ishlatilishi majbur tarzda rasmiy belgilab qo’yilgan. Misol uchun, maqsadli moliyalashtirish uchun mablag’lar:
- ijtimoiy muassasalarni (bolalar bog’chasi) saqlash uchun kelib tushgan pul mablag’lari, alohida schyotda yig’iladigan va sarflanadigan kapital qo’yilmalarni moliyalashtirish mablag’lari, davlat idoralarining subsidiyalari va boshqa shu kabi tavsifdagi pul mablag’lari. Bizning qarashimizcha aynan mana shu holat amaldagi hisobot shaklida to’liq ochib berilmagan.
Ushbu, maxsus maqsadlarga tayinlangan yoki cheklov tavsifidagi pul mablag’laridan korxonaning barcha qisqa muddatli majburiyatlarni to’lash uchun foydalanib bo’lmaydi. Basharti, mazkur mablag’lar xo'jalikning barcha pul mablag’lari ichida sezilarli salmog’ga ega bo'lsa, u holda axborotdan foydalanuvchilar uchun shaffof ma’lumotni bera olmaydi. Foydalanuvchilar pul mablag’lari bo’yicha korxona imkoniyatini oshirib baholashlari mumkin.
Chunki, ular barcha pul mablag’lari biznes faoliyatiga qaratilgan deb qabul qiladilar. Ushbu kamchilikni bartaraf etish maqsadida biz quyidagi fikrimizni aytib o’tamiz. Xalqaro amaliyotda ya’ni iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar hisob tizimidagi moliyaviy hisobot shaklida maxsus maqsadlarga tayinlangan yoki cheklov tavsifidagi pul mablag’lari, agar ular sezilarli ahamiyatga ega bo’lsa, balansda alohida moddada ajratib ko'rsatib beriladi va unga qo'shimcha tushuntirishlar yoziladi. Bu bilan korxona o’z ixtiyori bilan erkin foydalana oladigan pul mablag’lari, ya’ni sof biznes maqsadiga qaratilgan mablag’lar hamda korxona faqat rasmiy ko'rsatmalar asosida va undan kelib chiqib tayinlangan maqsadlarga yo’naltiriladigan pul mablag’lari alohida shakllantirib beriladi yoki ular to’g’risida axborot tushuntirish va izohlar tarzida taqdim etiladi. Bu foydalanuvchilar uchun o'ta muhim ahamiyatga ega. Chunki ular ma’lumotlar asosida orxonaning pul mablag’lariga oid holatini to’g’ri baholay oladilar.
Xuddi mana shu maqqsaddan kelib chiqib, biz respublikamizda amalda bo’lgan “Pul oqimlari to’g’risidagi hisobot ma’lumotlarini shaffofligini oshirish uchun quyidagi o’zgartirishni kiritilishini taklif etamiz.
Agar, korxonada maxsus maqsadlarga tayinlangan tafsifidagi pul mablag’lari mavjud bo’lsa, ularning qiymati jami pul mablag’lari tarkibida sezilarli salmoqqa ega bo’lsa, moliyaviy hisobga yoziladigan tushuntirish xatlari va izohlarda
cheklangan tartibdagi pul mablag’lalarning turi, foydalanish yo’nalishlari, qiymati va salmog’i aniq ochib berilishi kerak. Buning uchun quyidagi modelni taklif etamiz. Model xo'jalikdagi jami va har bir alohida olingan cheklangan tasnifdagi mablag’larni yil oxiriga jami kirim va chiqimga nisbatan holatini aniq ifodalab beradi.
Kurs ishida keltirib o’tilgan takliflar amaliyotga joriy qilinsa, korxonalarda “Pul oqimlari to’g’risida”gi hisobot va u bilan bog’liq ma’lumotlardan foydalanishning samaradorligi ortadi deb umid qilamiz.

6. Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati

I. O'zbekiston Respublikasining qonunlari:
1. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –T.: “O'zbe iston”, 2012 y. – 46
2. O'zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksi. –T.: NORMA, 2015. – 511b.
3. «Buxgalteriya hisobi to'g’risida»gi O'zbekiston Respublikasining qonuni. 1996 yil 30 avgust.
4. «Auditorli faoliyati to'g’risida»gi O'zbe iston Respubli asining qonuni (yangi tahriri). 2000 yil 26 may.
5. «Axborotlashtirish to'g’risida»gi O'zbe iston Respubli asining qonuni. 2003 y. 11 dekabr.
II. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va qarorlari:
6. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 4-aprel PQ-615-son qarori «Auditorli tash ilotlari faoliyatini yanada ta omillashtirish hamda ular ko'rsatayotgan xizmatlar sifati uchun javobgarli ni oshirish to'g’risida» O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 4-dekabrdagi “O'zbekiston Respublikasining 2015 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to'g’risida”gi №PP-1449 qarori
III. Darsliklar, o'quv qo'llanmalar, maqolalar va konferentsiya materiallari:
7. Vahobov. A.V., Ibrogimov A.T.,Ishonqulov N.F. Moliyaviy va boshqaruv tahlili. Darslik.-T.: Sharq. 2005.- 480 b.
8. Donald E. Kieso, Jtrry J. Weygandt, Terry D. Warfield. INTERMEDIATE ACCONTING. John Wiley & Sons, USA. 2004. 1332 r.
9. Karimov A.A. va boshq. Buxgalteriya hisobi.-T.: Sharq. 2004.-592 b.
Internet saytlari:
• http://www.Gov.uz./
• http://www.Stat.uz./
• http://www.audit-it.ru/
• http://www.analitic.ru/
• http://www.buh.ru/documents/aspx/