Moliyaviy menejment pv doc

3.2. Aylanma aktivlarni boshqarish siyosati va uni ishlab chiqish 
mexanizmi 
Korxona joriy aktivlarini boshqarishni o‘z navbatida korxonaning 
aylanma mablag‘larini boshqarish deb aytib o‘tsak ham bo‘ladi. 
Aylanma 
mablag‘larni (aktivlarni) boshqarish. 
Korxonaning aylanma mablag‘lari 
tarkibiga, uning mulkchilik shakli, xo‘jalik-moliyaviy faoliyatining turi va 
boshqa xususiyatlaridan kelib chiqqan holda bir qancha elementlar kiritiladi. 
Korxona aylanma aktivlarini quyidagi xususiyatlariga ko‘ra tasniflashimiz 
mumkin: 
1. Aylanma mablag‘larning turlarga ajratilishiga ko‘ra: 
·
xomashyo, material va yarim tayyor mahsulot zaxiralari; 
·
tayyor mahsulot; 
·
debitorlik qarzlari; 
·
pul mablag‘lari; 
·
boshqa turdagi aylanma mablag‘lar.
2. Joriy faoliyatda yoki ishlab chiqarish jarayonida qatnashuviga ko‘ra: 
·
ishlab chiqarish sikli jarayonida qatnashuvchi aylanma aktivlar 
(ishlab chiqarish zaxiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish, tayyor mahsulot 
zaxiralari va boshqalar); 
·
korxonalarning moliyaviy siklida qatnashuvchi aylanma aktivlar 
(debitorlik qarzlari, pul mablag‘lari va boshqalar). 
3. Aylanma mablag‘larning tarkibida ishtirok etish (funksionirovaniya) 
muddatiga ko‘ra: 

---

45 
·
aylanma aktivlarning o‘zgaruvchan tarkibi, ya’ni buning tarkibiga 
mavsumiy xarakterga ega bo‘lgan mahsulotlarni ishlab chiqarish jarayonida 
ishtirok etuvchi aktivlar tushuniladi, ushbu turdagi aylanma aktivlar mahsulot 
ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga mos ravishda o‘zgarib boradi;
·
aylanma aktivlarning doimiy tarkibi, ya’ni ishlab chiqarish hajmining 
o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi omillarga bog‘liq bo‘lmagan, aktivlarning bir 
qismi. 
4. Aylanma aktivlarning shakllanish manbalariga ko‘ra: 
·
yalpi aylanma aktivlar; 
·
sof aylanma aktivlar; 
·
o‘z aylanma aktivlari. 
Aylanma aktivlarni boshqarishning e’tiborli jihati shundaki, ushbu 
jarayonda moliyaviy menejer kompaniyalarning ishlab chiqarish, moliyaviy 
va operatsion sikl xususiyatlari, ular o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklarni to‘g‘ri 
va mukammal mushohada qilishidadir. Bozor qonuniyatlaridan kelib chiqqan 
holda, firma va kompaniyalarning aylanma aktivlarning doiraviy aylanishi 
yoki yuqoridagi turli bosqich sikllari, kompaniyalarning dastlabki xomashyo 
mahsulotini sotib olgan davrdan to tayyor mahsulotning realizatsiyasidan pul 
mablag‘larini kelib tushishigacha bo‘lgan barcha oraliq davriy jarayonlarni 
o‘z ichiga oladi. Kompaniyalar aylanma aktivlarini doiraviy aylanishini 
quyidagicha ifodalash mumkin (3.2-chizma).
Kompaniyalarda aylanma aktivlarni boshqarish deyilganda, aylanma 
aktivlarni doiraviy aylanishining barcha bosqichlari yoki sikllaridagi 
jarayonlarni boshqarishni tushunish mumkin. Aylanma aktivlarni boshqarish 
nuqtai nazaridan ishlab chiqarish, moliyaviy va operatsion sikllarning 
mohiyati, ularning aylanma aktivlarni doiraviy aylanish jarayonida aynan 

---

46 
qaysi bosqichida ishtirok etishi, ularning o‘zaro bog‘liqliklari kabi savollarga 
oydinlik kiritib olish lozim. 
Ishlab chiqarish va 
xomashyo zaxiralari 
Pul mablag‘lari Tayyor mahsulot 
Debitorlik 
Qarzlari 
3.2-chizma.