MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY
TAMOYILLARI
72
-
tovarlar, mahsulotlar realizatsiyasidan tushumlarni boshqa balans schetiga hisoblash
vositasida daromadlarni qisqartirish.
Mahsulotlar realizatsiyasini tekshirish davomida yuk xatlari bo’yicha yuklash
ko’rsatkichlarini olib chiqish uchun ruxsatnomaning o’xshash ko’rsatkichlari bilan taqqoslashga
e’tibor qaratish zarur, chunki bunday tekshiruvlarda ruxsatnoma bo’yicha yuklash yuk xati va
to’lov hujjatlaridagidankam (ba’zan ko’p) miqdorda mahsulot olib chiqiladi, biroq, buxgalteriya
hisobida yuklash yuk xatidagi mahsulot realizatsiyasi ko’rsatiladi, to’satdan tekshirilganda esa,
omborda uning ortiqchasi topiladi. Aksincha, guvohnomada yuklash va yuk xatidagidan ko’p
mahsulot olib chiqilayotgani, to’satdan tekshirishda mahsulot yetishmasligi ma’lum bo’ladi
(ba’zan bu yetishmaslikni aniqlash qiyin, bu esa, hisobga olinmagan mahsulot olib chiqib
ketilganini, korxonada mahsulotlar to’g’ridan-to’g’ri talon-taroj qilinayotganligidan dalolat
beradi). Bunday xulosani, yuklash hujjatlari va chiqish ruxsatnomasidagi farq sababini
sinchiklab tadqiq qilgandan keyingina chiqarish mumkin.
Bu tarzdagi buzilishlarni aniqlaganda ayditor mansabdor shaxslar bilan tushuntirish
o’tkazishni talab qilishi va mahsulot realizatsiyasi va moliyaviy ko’rsatkichlar bo’yicha hisob va
hisobot ko’rsatkichlariga o’zgartirishlar kiritishni taklif qilishi zarur. Ayditor tarkibiga butlovchi
mahsulotlar va detallar kiradigan mahsulot realizatsiyasini sinchiklab tekshirishi, buzilishlar
aniqlanganda, realizatsiya va foyda bo’yicha ko’rsatkichlarga o’zgartirishlar kiritishni taklif
qilishi lozim.
Realizatsiyadan foydani belgilashning to’g’riligini tekshirish natijalari ma’lum darajada
auditning avvalgi bosqichlariga, qisman, ishlab chiqarish va mahsulotlarni realizatsiya qilish,
asosiy vositalar va boshqa mulklarni tekshirish, hisob-kitob auditining nazorat proseduralari
tekshiruvlarini o’tkazish sifatiga bog’liq bo’ladi. Realizatsiyadan tushumni va realizatsiya
qilingan mahsulotlar tannarxini, boshqa mulklar realizatsiyasidan tushumlar va xarajatlarni
to’g’ri hisoblab chiqish bu operatsiyalar bo’yicha moliyaviy natijalarni oldindan aniqlash va aniq
hisoblab chiqish ob’yektivligiga imkon yaratadi. Ayditor uchun mahsulot (ish, xizmat)
realizatsiyasidan va boshqa chiqib ketgan asosiy vositalar hamda foyda va zararlar hisobi uchun
schetlar bo’yicha hisob registrlarida qayd etilgan boshqa aktivlar realizatsiyalaridan o’xshash
summalarga foydaning summasi mosligini qayd etish yetarli.
Keyingi e’tibor qaratiladigan masala realizatsiyasidan realizatsiya qilinmagan
operatsiyalardan moliyaviy natijalarning shakllanishini tekshirishdir.
Ayditorlik tekshiruvlari o’tkazishda debitor qarzdorligini hisobdan chiqarish, tabiiy
ofatlardan yo’qotishlar, yong’inlar, avariyalar va boshqa ekstremal sharoitlardan kelib chiqqan
favqulodda holatlar natijalari; xo’jalik shartnomalari bo’yicha shartlarni bajarishga taalluqli
bo’lmagan buzilishlar bo’yicha jarimalar, aybdorlar sud qaroriga ko’ra aniqlanmagan talon-
tarojliklardan zararlar, boshqa korxonalar bilan hisob-kitoblar bo’yicha shubha (gumon)li qarzlar
summasi kabilar to’g’ri hujjatli va qonuniy rasmiylashtirilganligiga ahamiyat berish zarur.
Bunday ta’riflarning auditorlik tekshiruvini o’tkazish amaliyoti shundan guvohlik beradiki,
hujjatlar sifatli tuzilmaydi, kamdan-kam hollarda, ro’yxatdan chiqarish haqida korxona rahbari
va bosh buxgalteri tomonidan qaror qabul qilingach, bunday qarzdorlikning shakllanish sabablari
tekshirilmaydi, korxonaning qarzdorligi solishtirish (tekshirib chiqish) akti bilan
tasdiqlanmaydi, bunday hisobdan chiqarishlar chuqur tekshirilganda, ba’zan talon-tarojlik,
moddiy boyliklarni alohida mansabdor shaxslar tomonidan ham, bir guruh shaxslar tomonidan
ham suiste’mol qilishliklar aniqlanadi. Ba’zan xo’jalik shartnomalariga taalluqli bo’lmagan yoki
ma’lum mansabdor shaxsga tegishli to’langan jarimalar korxona yoki aybdor shaxs ixtiyorida
qolgan foydada emas, tashkilotning moliyaviy natijalariga tegishli qilib qo’yiladi.
Tabiiy ofatlardan yoki boshqa ekstremal hodisalardan yo’qotishlar hisobdan
chiqarilganda, ishdan chiqqan mulklar inventarizatsiya qilinadi, zararlar esa, belgilangan aktlar
bilan hisobdan chiqariladi, qoidaga ko’ra, bunday hisobdan chiqarishlarda asos sifatida mahalliy
Do'stlaringiz bilan baham: |